چرا باید نماز بخوانیم؟ دلیل واجب بودن نماز چیست؟
نماز، شکوهمندترین عبادت و مهمترین توصیه و سفارش انبیا و اوصیای الهی است. نه برای اینکه خداوند، به نماز ما نیازی داشته باشد زیرا که خداوند، بی نیاز مطلق است و ذره ای نقص و کاستی در ذات احدیت راه ندارد. بلکه این مخلوقات و موجودات هستند که به او نیازمندند. رأفت و مهربانی لایتناهی خداوند نسبت به بندگانش، دلیل روشنی است برای آفرینش هستی و فراوانی و وفور نعمت ها و زیباییهای آن که بدون هیچ چشمداشتی، همه را در اختیار بندگانش قرار داده است. از این رو، فرایضی که بر بندگان، تکلیف نموده، نه به خاطر نیاز و احتیاج به آنهاست بلکه بر اساس حکمت و مصلحت اندیشی برای بندگان است. ما در این مقاله قصد داریم به بررسی این حکمت بپردازیم و پاسخ سؤال «چرا باید نماز بخوانیم؟» را از لابلای مفاهیم دینی و عقلی و فلسفی و …بیابیم. با ما همراه باشید.
هدف از نماز خواندن چیست؟
هدف از برپاداشتن نماز، عبادت خداوند است. زیرا اظهار بندگی و اطاعت از اوامر خداوند، در قرآن کریم، هدف خلقت عنوان شده است: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ» [۱] من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینکه عبادتم کنند.
از این رو گفته می شود که هدف از خواندن نماز، همان هدفِ آفرینش انسان است که خداوند آن را، در قرآن کریم آورده است. بندگانش خواسته است که نماز بخوانند. اما، تمام کارهای خداوند، بر اساس حکمت و مصلحت است. حتی اگر فرمانی به ظاهر سفت و سخت برای انجام تکلیفی مثل روزه و یا نماز یا اعمال دیگر صادر کند، قطعاً بر اساس حکمتی است که ما از آن غافلیم و نیز مصالح و برکاتی که انجام این اعمال و فرایض برای بندگان دارد. حکمت هایی همچون: رسیدن به کمال، آرامش روحی و روانی، دوری از فحشا و منکر، تقرب به بارگاه خداوند متعال و …
نماز، مختص به دین اسلام نیست. عبادتی سازنده و مهم است که ادیان پیشین و اولیا و اوصیای گذشته نیز نسبت به انجام آن، اهتمام می ورزیدند.چنانچه اولین سخنان حضرت عیسی در گهواره مبنی بر اقامه نمازبوده است:«وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنْتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاهِ وَالزَّکَاهِ مَا دُمْتُ حَیًّا»: و مرا هر کجا که باشم مایه برکت (و رحمت) گردانید، و تا زنده‌ام به عبادت نماز و زکات سفارش کرد.[۲] و نیز لقمان حکیم پـسـرش را بـه اقامه نـمـاز تـوصـیه مى کند.:« یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاهَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ …»: ای فرزند عزیزم، نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن … [۳]
حضرت ابـراهـیـم خلیل الله نیز، هـمـسر و کودک شیرخواره خویش را در بیابان هاى سوزان و بی آب و علف مکه براى به پا داشتن نماز مسکن داد: «رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاهَ … »: پروردگارا، من برخی از ذرّیّه و فرزندان خود را به وادی بی‌کشت و زرعی نزد بیت‌الحرام تو مسکن دادم، پروردگارا، تا نماز را به پا دارند، … [۴] و در ادامه، از خداوند متعال، می خواهد که او و فرزندانش را از خیل نمازگزاران قرار دهد: « رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلَاهِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی ۚ رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ»: پروردگارا: مرا برپا کننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نیز چنین فرما)، پروردگارا: دعای مرا بپذیر![۵]
اینکه پیامبران و انبیای الهی همواره در شرایط سخت و دشوار به یاد نماز بوده اند و از آن برای فائق آمدن بر مشکلات، یاری می گرفته اند، به دلیل فرموده ی خداوند بزرگ است: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ»[۶]: ای اهل ایمان از صبر و نماز [برای حل مشکلات خود و پاک ماندن از آلودگی ها و رسیدن به رحمت حق] کمک بخواهید زیرا خدا با صابران است.[۷]
چرا باید نماز بخوانیم؟ دلیل واجب بودن نماز چیست؟
نماز برای یاد خدا و آرامش قلب ها
اولین دلیل برای واجب بودن نماز مربوط به یاد خداوند است. هدف غایی نماز را هیچ کس بهتر از قانون نویسِ آن یعنی خداوند تبارک و تعالی نمی تواند تبیین کند. چرا که این یک اصل است و کاملاً طبیعی است که خالق یک اثر، بهترین مرجع برای توصیف هدف خود از خلق آن محصول خواهد بود. خداوند در قرآن مجید می فرماید: «وَ أَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکْری»؛ [۸] و نماز را براى یاد من بپادار! و در آیه دیگری نیز می فرماید:«أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»؛ [۹] تنها با یاد خدا دلها آرامش مى‌یابد.
خداوند در این آیات نماز خواندن را برای برپایی یادِ خدا و درنتیجه به آرامش رسیدن قلوب معرفی کرده است. از این رو و با توجه به این آیات، یکی از اهدافِ خواندنِ نماز، اعتلای یاد و ذکر خداوند بزرگ است. از آنجایی که انسان، هر روز بیشتر از گذشته در دنیای پرمشغله کنونی، خود را غرق در افکار و سرگرمی ها و مشکلات و …کرده است، ممکن است به آسانی از یاد خداوند غافل شود. اما این نسخه شفا بخش خداوند مبنی بر اقامه نماز و محافظت از اوقات آن، و مهمتر از همه، توصیه به ادای آن در اول وقت و به صورت جماعت باعث میشود تا همین انسان فراموشکار اما باایمان، همواره و در فواصل زمانی معین، خالق بی همتای خویش را یاد کرده و پیوسته او را ناظر بر اعمال و کردار و گفتار خویش ببیند و از این طریق به آرامش روح و روان دست یابد. طبق این نسخه درمانی، هرچه محافظت بر اوقات نماز و اخلاص و حضور قلب در نماز بیشتر باشد، آثار تربیتی و اجتماعی و معنوی آن هم بیشتر خواهد بود.
نماز برای جلوگیری از گناه
همانطور که می دانیم، یکی از آثار و فواید مهم نماز، قدرت بازدارندگی و نهی از گناه و پلیدی است. چنانچه خداوند در قرآن کریم می فرماید: «أَقِمِ الصَّلاهَ إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر» [۱۰] : نماز را به پا دار، که نماز (انسان را) از زشتیها و گناه بازمى‌دارد. بنابراین، همین نیروی بازدارندگی از گناه هم، یکی از اهداف فرضِ نماز است. ماهیت و خمیره ی اصلی نماز، این است که شخص نمازگزار را به یاد خدایی می اندازد که ترس از قهرِ او و اعتقاد به معاد و روز قیامت، نیرومندترین عامل بازدارنده از گناه و رفتن به سمت زشتی ها و پلیدی ها است. کسی که پنج نوبت در روز به نماز می ایستد و ذکر خدا را زمزمه می نماید و اعتقادش به مبدأ و معاد را مرور می کند، به این راحتی ها پایش نمی لغزد زیرا نماز، ذاتاً دارای اثر بازدارندگی از فحشا و منکر است. وقتی که شخص نمازگزار به نماز می‌ایستد و تکبیره الاحرام می‌گوید، با هر بار ذکر «الله اکبر»، خدا را بالاتر و بزرگتر از همه چیز می‌شمرد. یقیناً چنین نمازی، قائمش را سالک راهِ حق و حقیقت و اخلاص خواهد نمود و او را به سمت قله های پاکی و تقوا رهنمون خواهد شد.
از طرف دیگر، وﻗﺘﯽ اﻧﺴﺎن دائماً به یاد خدا باشد و ﺧﺪاوند را ناظر بر اعمال و رفتار و گفتار ﺧﻮﯾﺶ ببیند، از ارتکاب گناه و انجام منکرات در حضورِ او، شرم خواهد کرد. به همین دلیل هم یکی از اهداف نماز «نهی از فحشا و منکر» عنوان شده است. البته توجه به این نکته ضروری است که نماز نهی کننده است و نه مانع و باز دارنده تمام و کمال. بدان معنی که اگر شخص نمازخوان، تصمیم به انجام گناه داشت، آثار و برکات نماز، باعث تقویت نفس لوامه و شرم به دلیل یقین به حضور خداوند میشود. حال، هر چه توجه به نماز بیشتر باشد و با حضور قلب و اخلاص بیشتری اقامه شود، این نهی کردن قوی تر میشود و به حدی می رسد که مانع از ارتکاب گناه شود، ولی اگر نماز، فقط از روی عادت و به جهت ادای تکلیف و رد فریضه و یا خدای نکرده از روی ریا و … باشد، دیگر تأثیر چندانی در بازدارندگی و ممانعت از ارتکاب گناه نخواهد داشت.
نماز برای جلوگیری از تکبر و سرکشی
یکی دیگر از مواردی که دلیل واجب بودن نماز تحکیم میکند اینست که نماز، کبر و خودپسندی و غرور را در هم می شکند، شخص باایمان و نمازگزاری که در هر شبانه روز، پنج نوبت و هفده رکعت و در هر رکعت دو بار پیشانیِ بندگی را بر خاک می ساید و از سر خضوع و فروتنی در برابر خداوند، سجده می گزارد، خود را در برابر عظمت پروردگار جهانیان، ناتوان و ضعیف می بیند. درک این مسئله باعث می شود که نمازگزار حقیقی، از بسیاری از خودپسندی ها و گردن کشی ها و رفتار و گفتار متکبرانه خودداری نماید و رسیدن به این فضیلت، یکی از اهداف زیبای نماز است چرا که خداوند در قرآن کریم فرموده است که: « وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحًا ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ»[۱۱] : و هرگز به تکبّر و ناز از مردم (اهل نیاز) رخ متاب و در زمین با غرور و تبختر قدم بر مدار، که خدا هرگز مردم متکبر خودستا را دوست نمی‌دارد.[۱۲]
نماز برای حفظ اسلام
شاید یکی دیگر از اهداف عالیه ی خواندن نماز، آن هم به همان کیفیتی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند، حفظ ماهیت و شعائر دین اسلام باشد. اینکه شکل و ساختار دین اسلام بعد از گذشت قرن ها، ماهیت کلی و شکل و ساختار اساسی خود را حفظ کرده است، به دلیل تأکیدات و سفارشات قرآن کریم و پیامبر اکرم صلوات الله و ائمه اطهار علیهم السلام بوده است که بر مداومت بر تکالیف دینی و فرائض اسلامی پایبند باشیم. اعمال و فرائضی همچون نماز و روزه و … که بر تارک دین اسلام می درخشند، در حالی که در ادیان و شریعت های دیگر، توصیه مؤکد بر مداومت بر چنین عمل معینی را مشاهده نمی کنیم. شاید به همین دلیل است که ماهیت و روح کلی ادیان و کتب آسمانی دیگر و نیز ساختار اصلی آنها، دچار دگرگونی شده و به مرور زمان از دست رفته است.
هشام بن حکم [۱۳] از امام صادق علیه السلام پرسید: چرا نماز واجب شد، در حالی که هم وقت می گیرد و هم انسان را به زحمت می اندازد؟ امام فرمود: «پیامبرانی آمدند و مردم را به آیین خود دعوت کردند. عده ای هم دین آنان را پذیرفتند؛ اما با مرگ آن پیامبران، نام و دین و یاد آنها از میان رفت. خداوند اراده فرمود که اسلام و نام پیامبر اسلام صلی الله زنده بماند و این، از طریق نماز امکان پذیر است».[۱۴]
معنی و مفهوم این سخن امام صادق علیه السلام این است که، علاوه بر این که نماز، پرچمدارعبادات در نزد پروردگار است، باعث احیای دین و اعتلای مکتب اسلام نیز هست.
نماز برای غفلت زدایی
یکی دیگر از آثارِ نماز، افزایش آگاهی وغفلت زدایی است. بزرگترین آفت و معصیت براى بندگان و رهروان راه حق، آن است که از هدف خلقت خود، غافل شوند و لذت ها و جذابیت های مادی و دنیوی، باعث شود تا یاد خدا را فراموش نمایند. اما نماز، زنگ هشداری است که به دلیل اوقات مشخص و منظم، پنج نوبت در شبانه روز و به طور مرتب به انسان اخطار مى کند و هدف از آفرینش انسان را به او یادآوری می کند. نماز، باعث می شود که انسان، همواره نسبت به نعمت و موهبت الهی نسبت به خودش بینا باشد و جایگاه بندگی خویش و معبود بودن کردگار را نصب العین خود قرار دهد و این امر، موهبت بزرگى است که انسان وسیله اى در اختیار داشته باشد که در هر شبانه روز چند مرتبه قویا به او بیدار باش گوید.[۱۵]
نماز برای تقویت روح نظم و انضباط
نماز، بهترین تمرین برای بالا بردن روح انضباط در زندگی انسان است؛ اوقات شرعی مشخص، نوبت های پنجگانه معین، آداب و ارکان ثابت و تعیین شده، صفوف منظم و … همه و همه دست به دست هم داده اند تا فریضه ای واجب، سرشار از نظم و زیبایی را پیش روی انسان قرار دهند. عملی که ادای آن، اوقات معینی دارد به حدی که تقدم از آن اوقات، موجب بطلان نماز و تأخر در آن، موجب قضای نماز می شود. همچنین آداب و ارکان واحکامِ بخصوص که تقید به آنها، باعث پذیرش قوانین و آیین های انضباطی در اجتماع می شود و تعدی از آنها، موجب بطلان نماز و حرکت به سوی رفتارهای ناهنجار و بزهکارانه خواهد شد.
نماز، برادر بزرگتر برای سایر اعمال
همانطور که قبلاً هم اشاره شد، نماز عاملی برای ترک بسیاری از رذائل و گناهان است. از این رو، خداوند برای دوری و امتناع نمازگزار از معاصی و گناهان، انجام برخی از آنها را مانعی برای قبولی نماز برشمرده است تا از این طریق، سدی در برابر اشخاص باایمان که تقید به برپایی نماز دارند، بسازد. در کتب فقهى و منابع روایی، از برخی از گناهان به عنوان موانع قبول نماز یاد شده است ازآن جمله، شرب خمر است که بسیار مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته است. در روایات اینچنین آمده که رسول خدا صلوات الله فرموده اند:« لا تقبل صلاه شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب»: شخصى که شراب بنوشد تا چهل شبانهروز نمازهایش قبول واقع نمىشود مگر از این گناه کبیره توبه کند. [۱۶]
علاوه بر این ها در روایات آمده است که: «از جمله کسانى که نماز آنها قبول نخواهد شد پیشواى ستمگر است».[۱۷] و در بعضى از روایات نیز تصریح شده است که نماز کسى که زکات نمى پردازد یا غذای حرام می خورد و… قبول نخواهد شد. پر واضح است که برای قبولی نماز، باید از این معاصی دوری گزید تا به مقام قرب الهی و رضای پروردگار رسید.
طبق نص صریح آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام، نماز، از جنبه های مختلفی دارای اهمیت است:
- نماز ستون و عمود دین است. اگر نماز، پذیرفته شود سایر اعمال انسان نیز قبول مىشود و اگر پذیرفته نشود، سایر اعمالش نیز پذیرفته نخواهد شد. «الإمامُ الباقرُ علیه السلام :الصَّلاهُ عَمودُ الدِّینِ، مَثَلُها کَمَثَلِ عَمودِ الفُسطاطِ؛ إذا ثَبَتَ العَمودُ یَثبُتُ الأوتادُ و الأطنابُ، و إذا مالَ العَمودُ و انکَسَرَ لَم یَثبُتْ وَتِدٌ و لا طُنُبٌ»: نماز ستون دین است. مَثَل آن مَثَل تیرک خیمه است، اگر تیرک محکم باشد میخها و طنابها محکم مى مانند و اگر تیرک کج شود و بشکند. نه میخى استوار مى ماند و نه طنابى.[۱۸]
- نماز وسیله معراج مؤمن و عاملی برای سیر و سلوک معنوى اوست. پیامبر اکرم صلی الله فرمود:«الصلوه معراج المؤمن»: نماز، معراج مؤمن است.[۱۹]
- نماز برترین و عالیترین وسیله برای تقرب به درگاه خداوند است. الإمامُ علیٌّ علیه السلام فرموده اند:«الصلوه قربان کل تقىّ»: نماز، وسیله تقرّب هر پرهیزگارى به خداوند است. [۲۰]
همین سه اصل اساسی درباره نماز، بیانگر این موضوع مهم است که نماز ستون و محافظ دین، عامل تقویت ایمان و اعتلای بعد اخلاقی و معنوی انسان و مهمترین عامل برای رسیدن به قرب الهی است. از آنجایی که اولین و مهمترین اثر تخریبى شرب خمر، در روح و جان انسان نمایان می شود و روح، زمینه ساز بنای حقیقت وجودی انسان است، لذا آثار مخرب و سوء مصرف شراب، بسیار عمیق تر و گسترده تر از آن چیزی است که در ظاهر نمایان می شود.
تمام عبادات، به ویژه نماز، نیاز به پذیرش قلبی و روحی دارند، زیرا اگر، قلب به ادبار[۲۱] برسد و روح انسان، قابلیت اتصال به خداوند را از دست بدهد، همانند گردکان بر گنبد خواهد بود که تربیت را پس می زند. اما اگر نمازگزار حقیقی، به دلیل خوف از مردود شدن اعمال و پذیرفته نشدن نماز، از شرب خمر و ستمگری و حرام خواری و … اجتناب کند، به عالیترین درجات ایمان خواهد رسید و مشمول رحمت الهی و شفاعت پیامبر اکرم صلوات الله و نیز ائمه اطهار علیهم السلام قرار خواهد گرفت.
نماز، عامل سلامت جسم
نکته جالب توجه درباره نماز این است که، علاوه بر آثاری که بر سلامت روح و ایمان انسان دارد، مجموعه ای از نرمش ها و حرکات ورزشی است که برای تقویت اندام ها و عضلات و ماهیچه های بدن انسان بسیار مفید است. طی دستاوردهای علمی دانشمندان، نماز و ارکان آن، بر روی عضلات شکم و دستگاه گوارش، ماهیچه های دست ها و پاها، کمر و ستون فقرات ، دستگاه گردش خون و … تأثیر مثبت داشته و کیفیت عملکرد آنها را تا حد زیادی بهبود میبخشد. علاوه بر این ها، پیش شرط های اقامه ی یک نماز صحیح از جمله پاکیزگی و طهارت مکان نماز و لباس نمازگزار و لزوم نظافت بدن و زدودن ناپاکی و نجاست از اندام ها و … توجه خداوند به سلامتی بنده را نشان می دهد و این نکته را در ذهن انسان تداعی می نماید که شاید یکی دیگر از اهداف وجوب نماز، توجه مداوم به سلامتی و شادابی جسم نمازگزار است.
نماز عامل سلامت روح و روان
اخیراً اندیشمندان غیر مسلمان، با ورود به عرصه محیطی اسلام، به طور گسترده ای درباره برخی عبادات خاص مسلمانان، من جمله نماز و مناجات با خداوند در قالب دعا و نیایش به تحقیق و پژوهش پرداخته اند. در نتیجه ی این تحقیقات، برخی از دانشمندان و پژوهشگران حوزه علم روان شناسی، به این اصل مهم دست یافته اند که ارتباط روحی و معنوی با خداوند، از طریق مبادرت به انجام اعمال عبادی بخصوصی مثل نماز و دعا، عامل بهبود بسیاری از ناهنجاری ها و آلام روحی و روانی در اشخاص است.
در این زمینه دکتر توماس هایس لوپ می گوید: «با این قید که من پزشکم، این سخن را می گویم که نماز، بهترین وسیله ای است که تاکنون برای توسعه اطمینان و تسکین اعصاب و آسایش و نشاط، شناخته شده که زمینه بی خوابی را برطرف می گرداند.»[۲۲]
نورمن وینسنت گریسی [۲۳] می گوید: «دعا و نماز بزرگ ترین نیرویی است که برای مبارزه با دشواری های زندگی روزانه و به دست آوردن آرامش روحی، شناخته شده است.»[۲۴]
البته مراد از ذکر این یافته های به اصطلاح جدید علمی، این نیست که بخواهیم یک کشف جدید را اطلاع رسانی کنیم، زیرا خداوند حکیم، قرن ها پیش، این موضوع را در قرآن کریم و به کرات بیان فرموده است: ««الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»: آنها که به خدا ایمان آورده و دلهاشان به یاد خدا آرام می‌گیرد، آگاه شوید که تنها یاد خدا آرام‌بخش دلهاست.[۲۵]
در واقع، نقش نماز که مظهر یاد خداست، در تقویت و ساختنِ ابعاد روح و حفظ نشاط و شادابی آن، دقیقاً مانند تأثیر ورزش و تغذیه سالم در محافظت از سلامتی جسم انسان است. بنابراین، همانگونه که اگر مدتی از ورزش و تغذیه مناسب محروم باشیم، جسم ما، دچار رخوت و کسالت شده و ضعف حاکم بر اندام ها، بدن را مستعد ابتلا به انواع بیماری ها می کند، دوری از نماز و یاد خدا و ارتباط مؤثر با معبود نیز می تواند روح و روان انسان را به سمت ضعف و بیماری کشانده و شخص را مستعد ابتلا به انواع ناراحتی ها و آلام روحی و روانی نماید.
بنابر آنچه که ذکر شد، می توان گفت که یکی دیگر از اهداف وجوب نماز توسط خداوند متعال، آرامش قلبی و سلامت روح و روان انسان های باایمان است تا بتوانند از دریای متلاطم مادیات و تداخلات زندگی در کشاکش دنیا، به سلامت گذر نمایند.
نماز، عاملی برای کسب مغفرت خداوند
علاوه بر اینکه نماز، انسان را از فحشاء و منکر، نهی می کند و عامل بازدارنده از گناه است، وسیله جلب آمرزش و مغفرت نیز هست. چرا که یاد مداوم معاد و قیامت و خوف از قهر خداوند، خواه ناخواه، شخص نمازگزار را دعوت به طلب استغفار و ترک گناه و توبه مى کند. در همین زمینه حدیثی از قول حضرت محمد صلی الله علیه و آله روایت شده که ایشان از اصحاب خود سؤال کردند که: «اگر بر در خانه یکى از شما نهرى از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد، آیا چیزى از آلودگى و کثافت در بدن او مى ماند؟».
اصحاب، در پاسخ عرض کردند: نه، فرمود: «نماز درست همانند این آب جارى است، هر زمان که انسان نمازى مى خواند گناهانى که در میان دو نماز انجام شده است از میان مى رود».[۲۶] و به این ترتیب سیاهی ها و زخم هایی که بر اثر گناه، ساکن قلب انسان شده اند، به وسیله نماز، برطرف می شوند و آیینه دل، دوباره جلوه گاه روح خدایی و باطن حقیقت جوی آدمی خواهد شد.
نماز، عامل اعتلای روح تعهد و وفای به عهد
خداوند در قرآن کریم در توصیفِ صفات نمازگزاران می‌فرماید: «الذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون»[۲۷]: نمازگزاران کسانی هستند که امانتهای خود را (مالی و غیر مالی) رعایت می‌کنند و به تعهداتی که دارند (چه بین خود و خدا و چه میان خود و بندگان خدا) پایبند هستند. شاید بتوان گفت که دلیل اصلیِ تعهد و وفای به عهد از جانب نمازگزارانِ واقعی، این باشد که این نمازگزاران راستین و بااخلاص، با برپایی نماز و محافظت از آن، به مهمترین و اولین عهد خود، که همانا عهدِ بندگی و عبودیت خداوند متعال بوده، وفا کرده‌اند. قطعاً نمازگزاران متعهد و باتقوا، اهل ریا و دورویی نخواهند بود و همانگونه که در مقابل خداوند متعهد هستند، به تعهدات خود در قبال بندگان خداوند نیز پایبند خواهند بود.
نماز، عامل ظلم ستیزی و مبارزه با طاغوت
یکی دیگر از پاسخ ها برای سوال چرا باید نماز بخوانیم؟ این است که: انسان نمازگزاری که فقط خداوند را عبادت می نماید و هر روز، در پنج نوبت نمازش، ندای « ایاک نعبد و ایاک نستعین» سر می دهد، فقط در مقابل پروردگار جهانیان سر تعظیم فرود می آورد و جز خداوند، همه چیز را حقیر و کوچک می شمارد. از این رو، آداب ایستادگی در برابر ظلم و ستم را می داند و در مقابل ستمگران و طاغوتیان، سر تسلیم فرود نمی‌آورد و با گردنکشان سفاک، کنار نمی‌آید. خداوندِ حکیم، این مسئله مهم را یکی از اهداف مهم بعثت پیامبر صلوات الله دانسته است: « وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّهٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ ۖ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ الضَّلَالَهُ ۚ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ»: و همانا در هر امتی پیامبری فرستادیم که [اعلام کند که] خدا را بپرستید و از [پرستش] طاغوت بپرهیزید. پس خدا گروهی از آنان را [که لیاقت نشان دادند] هدایت کرد و گروهی [دیگر را به سبب تکبّر و عنادشان] گمراهی بر آنان مقرّر شد. پس در زمین بگردید و با تأمل بنگرید که سرانجام تکذیب کنندگان چگونه بود.[۲۸] [۲۹]
حسن ختام، کلامی از امام رضا علیه السلام راجع به فلسفه نماز
در زمینه فلسفه و دلیل وجوب نماز، حدیث کامل و جامعى از قول امام على بن موسى الرضا علیه السلام روایت نیز شده که خود به تنهایی دائره المعارفی است که می تواند پاسخ جامع و کاملی برای سؤال موضوع مقاله ما باشد. ایشان، در پاسخ نامه اى از شیعیان، که درباره فلسفه نماز و علت تشریع آن سؤال نموده بود چنین پاسخ فرمود که: «علت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است، و مبارزه با شرک و بت پرستى، و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و نهایت تواضع، و اعتراف به گناهان و تقاضاى بخشش از معاصى گذشته، و نهادن پیشانى بر زمین همه روز براى تعظیم پروردگار. و نیز هدف این است که انسان همواره هشیار و متذکر باشد، گرد و غبار فراموشکارى بر دل او ننشیند، مست و مغرور نشود، خاشع و خاضع باشد، طالب و علاقمند افزونى در مواهب دین و دنیا گردد. علاوه بر اینکه مداومت ذکر خداوند در شب و روز که در پرتو نماز حاصل مى گردد، سبب مى شود که انسان مولا و مدبر و خالق خود را فراموش نکند، روح سرکشى و طغیانگرى بر او غلبه ننماید. و همین توجه به خداوند و قیام در برابر او، انسان را از معاصى باز مى دارد و از انواع فساد جلوگیرى مى کند».[۳۰]
نتیجه گیری
در جمع بندی بحث پیرامون وجوب فریضه نماز، باید گفت که نماز فریضه ی شگفت انگیزی است که هم شکل و ساختار ظاهری آن زیبا و جذاب و حال خوب کن است و هم گنجینه ای ازمعارف عمیق دینی و اسلامی در آن نهفته است. هم ستایش و تسبیح و منجات لفظی است و هم تقدیس و تقرب عملی. همه ی ارکان نماز، از رکوع و سجود و نیت و تکبیر و سلام گرفته تا قنوت و دعا و تسبیح و … که مستحبات نماز هستند، گنجینه ای از زیبایی ها و فضیلت های الهی هستند.
اما آنچه که حائز اهمیت است، این است که هر چند نماز، معدن عظیم خیر و برکت است و دارای برکات بسیاری همچون به یاد خدا بودن، رسیدن به آرامش، مشمول رحمت و مغفرت الهی شدن، دوری از غفلت و فحشاء و منکرات و.. . است، اما باید آگاه بود که اگر، بنا به هر دلیل و مصلحتی، در مورد خاصی، این نتایج و آثار، حاصل نشد و یا اینکه در مورد خاصی، بدون نماز خواندن هم بخشی از این آثار و برکات برای کسی، حاصل شد، نه می توان و نه باید! که نماز خواندن را ترک کرد و آن را بی فایده و بی تأثیر دانست، زیرا چنین عملی، مصداق بارز عنادورزی و مخالفت با فرمان خداوند و برخلاف ادب عبودیت و رسم بندگی است.
پی نوشت ها
- سوره الذاریات، آیه۵۶
- سوره مریم، آیه ۳۱
- سوره لقمان، آیه ۱۷
- سوره ابراهیم، آیه ۳۷
- سوره ابراهیم، آیه ۴۰
- سوره بقره، آیه ۱۵۳
- ترجمه انصاریان
- سوره طه، آیه ۱۴
- سوره رعد، آیه ۲۸
- سوره عنکبوت، آیه ۴۵
- سوره لقمان، آیه ۱۸
- ترجمه مهدی الهی قمشه ای
- هِشام بن حَکَم دانشمند علوم عقلی و از یاران جعفر بن محمد صادق، از امامان شیعه، و از نخستین متکلمین مسلمان و شیعه است که برای مناظره با جعفر بن محمد نزد ایشان آمده و سپس از مریدان وی گشته‌است.
- شیخ صدوق، علل الشرائع، انتشارات داورى، چاپ اول، ج ۲، ص ۳۱۷
- تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ هـ ش، چاپ سى و دوم، ج ۱۶، ص ۲۹۱
- مستدرک الوسائل، ج ۱۷، ص ۵۷
- بحار الانوار، همان، ج ۸۴، ص ۳۱۸
- المحاسن، ج۱، ص ۱۱۷-۱۱۶
- کشف الاسرار، ج ۲، ص ۶۷۶
- الخصال : ۶۲۰/۱۰.
- اقبال به معنای رو کردن و ادبار به معنای روی برگرداندن است.(راغب، مفردات.) قلب انسان گاهی اوقات به معنویّات و عبادت روی میکند و به اصطلاح حال عبادت دارد و گاهی به خاطر برخی عوامل نسبت به عبادت، حال خوبی ندارد.
- دیل کارنگی، آیین زندگی، ص۲۴۹؛ قرآن و روان شناسی، ص۳۵۷
- نورمن وینسنت پیل Norman Vincent Peale) متولد ۳۱ مه ۱۸۹۸ در بوورزویل اوهایو و متوفای ۲۴ دسامبر ۱۹۹۳ در پاولینگ نیویورک ، کشیش و نویسنده آمریکایی که بیشتر شهرتش به خاطر وقت زیادی است که در رواج مفهوم اندیشی مثبت گذاشته است. او از دانشکده الهیات دانشگاه بوستون فارغ‌التحصیل شد و سپس تصمیم گرفت که کشیش شود و به کلیسایی در نیویورک رفت، پیل به همراه روانکاوی به نام اسمایلی بلنتون، کلینیکی در کنار کلیسا ساختند و به درمان بیماران از طریق مفاهیم دینی و روانکاوانه پرداختند؛ نورمن وینسنت پیل، را به عنوان پدر تفکر مثبت می‌شناسند. او از نویسندگان مشهور و پرمخاطبی است که فرمول اعتقاد و خوش‌بینی را ابداع کرده و در حال حاضر مردم در سراسر جهان فلسفه زندگی ساده و عملی او را می‌شناسند. سرانجام او در سن ۹۵ سالگی و در سال ۱۹۹۳ بر اثر سکته در نیویورک درگذشت.
- کلیدهای خوشبختی، ترجمه: احمد آرام، ص۳۸۸،۳۸۶
- سوره رعد، آیه ۲۸
- وسائل الشیعه، حر عاملی، محمد بن الحسن (الوفاه:۱۱۰۴هـ ق)، تفصیل، تحقیق و نشر: مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث، ۱۴۰۹هـ ق، چاپ اول، ج ۳، ص ۷، (باب ۲ از ابواب اعداد الفرائض)، ح ۳.
- سوره معارج، آیه ۳۴
- سوره نحل، آیه ۳۶
- ترجمه انصاریان
- وسائل الشیعه، همان، ج ۳، ص ۴
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
