بیانیه گام دوم انقلاب | نقش نماز در جامعه‌پردازی

امر به اقامه نماز نه‌تنها یک مفهوم کلی در جهت‌دهندگی زندگی فردی بلکه یک مفهوم اساسی در حکمرانی اخلاقی و اسلامی است؛ همچنان که در قرآن کریم خطاب به ساحت حکمرانی پیامبر رحمت دستور می‌دهد:

اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاهَ ۖ (سوره عنکبوت آیه ۴۵)

از سوی دیگر آنان که در جامعه‌پردازی در حکمرانی نقش ایفا می‌کنند در پی اصلاح و پیشبرد مراحل انقلاب اسلامی هستند و در دامنه خودسازی و جامعه‌پردازی به‌سوی قله تمدن نوین اسلامی حرکت می‌کنند؛ آنان طبعاً اصلاح جامعه و اصلاح امور را در ذهن می‌پروراند، تا بتوانند نقش تحولی را ایفا نمایند. ازاین‌رو برنامه‌ریزی و کنشگری در عرصه اصلاح جامعه نیز منوط به مهم‌ترین امر معنوی یعنی نماز معرفی شده است. بدین معنا که اصلاحگران جامعه کسانی هستند که با اصلاح بینش عناصر جامعه به‌سوی معنویت، در پی اصلاحات اساسی خواهند بود چرا که ریشهٔ بسیاری از چالش‌ها و مشکلات در عدم اقامه معنویت در جامعه است.

قرآن کریم به زیبایی می‌فرماید:

 وَالَّذِینَ یُمَسِّکُونَ بِالْکِتَابِ وَأَقَامُوا الصَّلَاهَ إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ (سوره اعراف، آیه ۱۷۰)

ازاین‌رو هرآن‌کس که ادعای اصلاح در جامعه آینده را داشته باشد؛ بدون تدبیر و تعیین نقش برای اقامه نماز در جامعه این امکان را فراهم نخواهد ساخت.

بنابراین در مسیر جامعه‌پردازی به‌طور قطع جهت‌دهندگی معنویت و به طور خاص نماز در همه حرکت‌ها معنا و مفهوم پیدا خواهد کرد. اگرچه باید دانست این جهت‌دهندگی برای نماز با همه آثار و اسرار خواهد بود. نمازی جهت‌دهنده است که تأثیر حداکثری در کاستن آسیب‌های سیاسی و اجتماعی و حتی اقتصادی داشته باشد. لذا در جامعه‌پردازی آن‌چنان که رهبر معظم انقلاب خشوع و دل‌سپردگی به معبود را اثر نماز می‌دانند، تعیین‌کنندهٔ مسیر این مجموعهٔ عمل عبادی به همراه آداب، اسرار و آثار خواهد بود.

اکنون که در چهل‌واره دوم انقلاب ایستاده‌ایم و در حرکت به‌سوی تمدن‌سازی هستیم آن‌چنان که مهم‌ترین عناصر جامعه پردازان جوانان هستند؛ لذا چاره‌ای نیست نرم‌افزار جهت‌دهنده همه حرکت‌ها، در بینش‌ها نصب گردد تا گرایش‌سازی صورت‌گرفته و به کنش امر فردی و در نهایت اجتماعی منتج گردد. آن نمازی که نگاه اصلاحی به ساحت‌های مختلف امور اجتماعی و حتی سیاسی و آسیب‌های آن خواهد داشت.

لذا سقوط از بلندای حرکت به‌سوی تمدن اسلامی و جامعه‌پردازی با بی‌معنویتی و بی‌نمازی در نسل نو رقم خواهد خورد؛ این سخن تحلیل نیست بلکه تجربه تاریخی بیان شده از سوی وحی الهی است که درباره سقوط نسل‌های پسین بنی‌اسرائیل در مقام بیان علتِ آن می‌فرماید:

فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاهَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ ۖ (سوره مریم آیه ۵۹)

ناگفته پیداست که موانع جامعه‌پردازی مطلوب، منکرات اقتصادی و سیاسی و همچنین در عرصه حکمرانی رواج زشتی‌های اجتماعی است که این موانع بایست در تحقق جامعه اسلامی برطرف شود حال‌آنکه نقش معنویت به‌ویژه نماز به فرموده قرآن نقش مستقیم خواهد داشت:

إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ ۗ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ ۗ (سوره عنکبوت آیه ۴۵)

بنابراین نقش نماز یک نقش اساسی در جامعه‌پردازی خواهد بود. اگرچه نمازِتحولی، در جامعه، شرایطی خواهد داشت که آن نمازِ کامل است که عناصر اساسی سرنوشت‌ساز دنیا و آخرتِ یکایک افرادِ جامعه را تأمین خواهد نمود. به اشاره رهبر معظم انقلاب در پیام خویش به اجلاس سی و دوم نماز چهار اثر اساسی بر عناصر جامعه گام دوم انقلاب خواهد داشت: همان آرامش دل و ایمان ژرف که شکل‌دهنده هویت ایمانی فرد و استحکام اراده و همچنین امید زنده در شکل دهندگی هویت انقلابی و ملی نقش خواهد داشت.

اینک باید دانست هرگز شعار فطری معنویت کهنه نخواهد شد. امروزه در حرکت به‌سوی فهم تمدنی انقلاب اسلامی، لازم است شعار معنویت را در این دنیای تشنه سر داد و پیام نماز کامل و اثربخش را به اقصی‌نقاط جهان منتشر ساخت. حرکت از لایه‌های ظاهری مناسکی نماز به‌سوی محتوا و هسته مرکزی لایه‌های اسرار و آثار نماز که همان ذکر حقیقی الهی است.

بنابراین جنس مفهوم نماز در دومین مرحله خودسازی جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی انقلاب اسلامی نقش اساسی است، عبور از سطوح به عمق نماز و پیشبرد این مفهوم نورانی در تربیت نسل نو کوششی را در حکمرانی خواهد طلب کرد، که به نظر می‌رسد جنس اصل نماز از جنس حکمرانی در مسیر جامعه‌پردازی است و در جای خود بایست در ساحت‌های مختلف، اندیشکده‌های راهبردی در سراسر کشور این مفهوم را مورد تدقیق قرار دهند.

 پرسش این است که در قامت حکمران اسلامی وظیفه چه خواهد بود؟

ناگفته پیداست همچنان که مفاهیم سرفصل‌های بیانیه گام دوم انقلاب بعضاً در ساحت‌های حکمرانی و غیر آن به‌صورت استقلالی مورد ملاحظه قرار می‌گیرد؛ مفهوم نماز نیز در انگاره‌های سکولار امری فردی و حتی گاهی در ملاحظات انقلابی غیردقیق، نیز به‌صورت استقلالی دیده می‌شود. اما باید گفت چنان که ارزش‌ها و سرفصل‌های بیانیه گام دوم به‌مثابه یک فکرِ واحد اثربخش در حرکت جامعه‌پردازانه و تمدن‌سازانه منضم به هم ملاحظه می‌شود و این نگاه انضمامی است که سرنوشت‌ساز آینده دنیا و آخرت انسان خواهد بود.

جهت‌دهندگی ماهیتِ نماز است که جامعهٔ باهویت ملی، دینی و اخلاقی را بیمه خواهد ساخت. لذا در سی و دومین پیام رهبر معظم انقلاب به اجلاس نماز کاملاً به‌وضوح این مفهوم انضمامی را نیز به نمایش گذاشته است. اثر ایمان ژرف در کنار آرامش دل و ارتباط تنگاتنگ آن بااراده مستحکم و امید زنده حاکی است از انضمام دین و دنیا که همان فهم اهمیت سرنوشت دین و دنیای آدمی است.

نکته دوم که در آن غفلت شده است و عیار اثربخشی جامعه‌پردازانه نماز را کاسته است نادیده‌گرفتن ظرافت‌های پرمعنی نماز است. ظرافت‌های بینشی، روشی و حتی گرایشی نماز که آن را به میدان اصلی ذکر الهی تبدیل ساخته است.

بنابراین به نظر می‌رسد اصلاح عقیدهٔ حکمرانان به مفهوم و کارکردهای جامعه‌پردازانهٔ نماز امری اساسی است و این اصلاح بینشی تا مادامی که تغییر نکند، جامعه‌پردازی گام دوم انقلاب نمی‌تواند باکیفیت پیش رود. حکمرانانی که اقامه نماز را به‌صورت انضمامی برای همه پایه‌های حکمرانی لازم و ضروری می‌دانند به تعبیر دیگر همان جهت‌دهندگی معنویت در همه حرکت‌های فردی و اجتماعی را فهم کرده باشند. باوری که مدیران و کارگزاران را به سویی خواهد کشاند که ارتباط نماز و سیاست و اقتصاد و علم‌وفناوری و سبک زندگی و حتی ارتباط معنویت با استقلال‌طلبی، آزادی‌خواهی و عدالت‌خواهی و عقلانیت را به‌درستی فهم کرده‌اند و راهبردها، برنامه‌ها و حتی ایده‌های خود را با این بینش طراحی می‌نمایند و در نهایت کنش خود در سطوح مختلف حکمرانی را نیز در این جهت پیش خواهند برد.

نویسنده: سیدمهدی بهشتی