اعمال شب و روز جمعه + ادعیه و آداب مخصوص جمعه

جمعه آخرین روز هفته است و از قدیم الایام، اهمیت بسیاری در نزد مسلمانان داشته است چنانچه پیامبر اکرم صلی الله این روز را سید الایام (سرور روزها) نامیده اند.[۱] در کتب فقهی و منابع دینی مانند کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی و وسائل الشیعه شیخ حر عاملی برای روز جمعه اعمال و آداب بسیاری همچون غسل و نماز جمعه و دعا و … توصیه شده است که قصد داریم در این مقاله به آنها بپردازیم. با ما همراه باشید.

اهمیت روز جمعه

روز جمعه یکی از اعیاد چهارگانه اسلامى یعنی فطر، قربان، غدیر و جمعه است که در منابع فقهی فضیلت بسیاری برای آن ذکر شده است.[۲] در بسیاری از روایات، جمعه روز ظهور حضرت مهدی عجل الله عنوان شده و از این رو در بین منتظران ظهور، از ارزش و احترام ویژه ای برخوردار است.

اجتماع مسلمانان در این روز برای اقامه ی نماز جماعت، دلیل دیگری برای اهمیت آن، عنوان شده است.[۳]

امام صادق علیه السّلام درباره اهمیت روز جمعه می فرماید:«خداوند از هرچیزى، یکی را برگزیده است … و از روزها جمعه را اختیار کرده است». [۴]

اعمال مخصوص شب جمعه

در سیره بزرگان دین، برای شب جمعه اعمال بسیاری است. در اینجا به ذکر برخی از آنها خواهیم پرداخت.

ذکر تسبیح و صلوات

ذکر تسبیحات اربعه «سُبْحَانَ اللّهِ، والحمدُ لله، وَلَا إِلهَ إِلّا اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ» و نیز ذکر صلوات در شب جمعه بسیار سفارش شده است.[۵]

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «شب و روز جمعه فرشتگانى از آسمان فرود مى آیند که کارشان تا غروب جمعه، تنها نوشتن ثواب صلوات بر محمّد و آل محمّد است، سپس فرمود: سنّت است در هر جمعه اى هزار مرتبه صلوات و در روزهاى دیگر صد مرتبه.»[۶]

در روایت دیگرى از پیامبر اکرم صلوات الله آمده است که ایشان فرمودند: «در شب غرّا (بسیار درخشنده) و روز أزهر (بسیار روشن) یعنى شب و روز جمعه زیاد بر من صلوات بفرستید، سؤال شد مراد از زیاد چیست؟ فرمود: صد بار و هرچه بیشتر باشد بهتر است.»[۷]

شیخ طوسی علیه الرحمه اینگونه آورده است که: «در روز پنجشنبه فرستادن هزار صلوات بر محمّد و آل محمّد مستحب است؛ و در آن بگوید: اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَأَهْلِک عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ مِنَ الأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ.»:

خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و در گشایش کار ایشان شتاب کن و دشمنانشان را از جن و انس از اولین و آخرین به هلاکت انداز.

بر ذکر این صلوات اهتمام ورزید که گفتنِ آن «صد مرتبه» از بعد از عصر پنجشنبه تا آخر روز جمعه فضیلت بسیار دارد.

استغفار کردن

مستحب است مؤمنین، شب جمعه به این صورت استغفار نمایند:

أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلّا هُوَ الْحَی الْقَیومُ، وَأَتُوبُ إِلَیهِ، تَوْبَهَ عَبْدٍ خاضِعٍ مِسْکینٍ مُسْتَکینٍ، لَایسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ صَرْفاً وَلَا عَدْلاً وَلَا نَفْعاً وَلَا ضَرّاً وَلَا حَیاهً وَلَا مَوْتاً وَلَا نُشُوراً، وَصَلَّی اللّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعِتْرَتِهِ الطَّیبِینَ الطَّاهِرِینَ الْأَخْیارِ الأَبْرارِ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً.

درخواست آمرزش می کنم از خدایی که نیست معبودی جز او، زنده و پایدار است و به سوی او توبه می کنم، توبه ی بنده ی فروتن بی چیز که تهیدست و عاجز و ناتوان است و برای خود قدرت انجام کاری را ندارد، نه بازگرداندن شری و نه رفتار منصفانه ای و نه سودی و نه زیانی و نه زندگی و نه مرگی و نه رستاخیزی و درود خدا بر محمّد و خاندان او، پاک و پاکیزگان، برگزیدگان و نیکوکاران و درود فراوان فرست.

نمازهای شب جمعه

برای شب جمعه نمازهای بسیاری وارد شده است:

• نماز حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام: این نماز چهار رکعت است: در هر رکعت یک‌بار سوره «حمد» و پنجاه بار «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» تلاوت شود و، چون از نماز فارغ شود این دعا را بخواند که تسبیح آن حضرت است:سُبْحَانَ مَنْ لَاتَبِیدُ مَعالِمُهُ، سُبْحانَ مَنْ لَاتَنْقُصُ خَزائِنُهُ، سُبْحَانَ مَنْ لَا اضْمِحْلالَ لِفَخْرِهِ، سُبْحانَ مَنْ لَایَنْفَدُ مَا عِنْدَهُ، سُبْحَانَ مَنْ لَاانْقِطَاعَ لِمُدَّتِهِ، سُبْحَانَ مَنْ لَایُشَارِکُ أَحَداً فِى أَمْرِهِ، سُبْحانَ مَنْ لَا إِلٰهَ غَیْرُهُ.
• دو رکعت نماز که در هر رکعت یکبار سوره حَمد و پانزده مرتبه سوره زلزال خوانده می شود.در روایت آمده است: هرکه این نماز را بجا آورد، خداوند او را از عذاب قبر و هول وهراس قیامت ایمنی دهد.
• دیگر آنکه در شب جمعه در رکعت اوّل نماز مغرب و رکعت اوّل نماز عشاء سوره جُمعه خوانده شود و در رکعت دوّم نماز مغرب سوره توحید و در رکعت دوم نمازعشاء، سوره اعلی را بخواند.از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله روایت شده است که: کسی که در شب جمعه دو رکعت نماز بخواند در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و هفتاد مرتبه سوره توحید بخواند و بعد از نماز هفتاد مرتبه «استغفرُالله» بگوید. قسم به آن کسی که مرا مبعوث کرده است، به حق کسی که این عمل را انجام دهد و برای تمام امت من استغفار کند، خداوند دعای او را مستجاب کند و تمام امت را وارد بهشت کند.

خواندن دعای کمیل

خواندن دعای کمیل در شب جمعه مستحب است. علامه مجلسى در کتاب زاد المعاد، به نقل از کتاب اقبال سید بن طاوس مى نویسد: کمیل علیه الرحمه گفته : «روزى در شهر بصره خدمت مولایم على علیه السلام نشسته بودم ، سخن از شب پانزدهم شعبان به میان آمد . حضرت فرمود: هر که آن شب را به عبادت اِحیا بدارد و دعاى حضرت خضر را بخواند یقیناً دعایش مستجاب مى‌شود. وقتى حضرت به منزل بازگشت خدمتشان مشرف شدم، چون مرا دید فرمود: براى چه کارى آمده اى؟ گفتم: به طلب دعاى خضر به حضور آمده‌ام. فرمودند : بنشین. سپس به من خطاب کردند: اى کمیل ! هنگامى که این دعا را حفظ کنى در هر شب جمعه یا ماهى یک بار، یا سالى یک بار، یا در طول عمر یک بار بخوان، خواندن این دعا تو را از شرّ دشمنان کفایت مى‌کند و یارى مى‌شوى و روزیت مى‌دهند و گناهانت آمرزیده مى‌شود.

اى کمیل! طول مصاحبت و خدمتت سبب شد که تو را به چنین نعمت و کرامتى سرافراز کنم. سپس فرمود: بنویس. و دعا را به من تلقین فرمود.

با توجه به نوشته ها و اسناد مورد اشاره ی سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال و تأیید علامه مجلسی، بهترین زمان برای خواندن دعای کمیل، نیمه شعبان و شب های جمعه است. در ایران نیز شیعیان این دعا را در نیمه شعبان هر سال و نیز شب های جمعه در مساجد و حسینیه ها و مکان های مذهبی به صورت جماعت می خوانند تا از آثار و برکات این دعای پرفیض برخوردار شوند.

دعا و طلب استغفار برای مؤمنین

• دعا برای برادران دینی در شب جمعه مستحب است. چنانچه امام صادق علیه السلام به نقل امام حسن علیه السلام می فرماید: در شب جمعه مادرم فاطمه سلام الله علیها را دیدم که در محراب عبادت ایستاده بود، پیوسته رکوع مى کرد و سجده بجا مى آورد تا این که فجر طالع شد و شنیدم که براى مؤمنین، آن هم با ذکر اسامى آنان، فراوان دعا مى کرد، در حالى که براى خودش چیزى طلب نکرد. عرض کردم: مادر! چگونه است که براى دیگران دعا مى کنى اما براى خود دعا نمى کنى؟ فرمود: فرزندم! «اَلْجارُ ثُمَّ الدّار; اوّل همسایه، سپس خانه!»[۸]

• از رسول خدا صلى الله علیه وآله نقل شده: هر کس این دعا را در شب جمعه یا روز آن هفت مرتبه بخواند اگر در این شب یا روز بمیرد داخل بهشت شود:

اَللّهُمَّ رَبّى لا اِلـهَ اِلاَّ اَنْتَ، خَلَقْتَنى وَ اَنـَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ اَمَتِکَ، وَ فى قَبْضَتِکَ وَناصِیَتى بِیَدِکَ، اَمْسَیْتُ عَلى عَهْدِکَ وَ وَعْدِکَ مَا اسْتَطَعْتُ، اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما صَنَعْتُ، اَبُوءُ بِنِعْمَتِکَ وَ اَبُوءُ بِذَنْبى، فَاغْفِرْ لى اِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلاَّ اَنْتَ.[۹]

خدایا! پروردگار من! معبودى جز تو نیست مرا آفریدى و من بنده تو و فرزند کنیز توام و در قبضه ی قدرت توام و اراده و اختیارم بدست توست تا آن جا که توانستم بر عهد و پیمان تو روز را به شب آورم. پناه مى برم به تو از شر آنچه کرده ام هم به نعمت تو اعتراف دارم و هم به گناه خود پس گناهم را بیامرز که براستى نیامرزد گناهان را جز تو.

• خواندن دعاى: «اَللّهُمَّ یا شاهِدَ کُلِّ نَجْوى…»[۱۰] که در شب عرفه نیز خوانده مى شود.

تلاوت قرآن

امام صادق علیه السلام در روایتی فرمودند: هرکس در شب جمعه یا در روز جمعه سوره مبارک احقاف را بخواند، در دنیا هراسی به دلش راه نیابد و از وحشت بزرگ روز قیامت ایمن گردد و نیز فرمود:هرکس جمعه ها بر خواندن سوره مؤمنون مداومت نماید، خدای تعالی پایان کارش را به نیکبختی و سعادت قرار دهد و جایگاهش در بهشت برین با پیامبران الهی باشد.

اعمال مخصوص روز جمعه

غسل روز جمعه

یکی از اعمال مستحب روز جمعه غسل است. از امام صادق علیه السلام روایت شده که: در روز جمعه غسل کنید و این دعا را بخوانید:

أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ، وَاجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ.

هر کس چنین نماید، برای او تا جمعه آینده حالت پاکی و طهارت پیدا شود؛ یعنی از گناهان پاک می گردد یا آنکه اعمال او با طهارت معنوی انجام می گیرد و مورد قبول حق واقع می شود و به احتیاط نزدیک تر آن است که تا جایی که ممکن است، غسل جمعه را ترک نکند. زمان مناسب برای غسل جمعه پس از طلوع فجر تا زمان ظهر است و هرچه نزدیک تر به ظهر انجام شود، بهتر است.

به فتوای اکثر فقهای شیعه، غسل جمعه مستحب مؤکد است[۱۱] و حتی برخی از مراجع در قرون گذشته آن را واجب می دانستند.[۱۲] پیامبر اکرم صلی الله در اهمیت غسل روز جمعه به امام علی علیه السلام فرموده است: «هیچگاه غسل جمعه را ترک نکن، هر چند ناچار باشی از پول غذا و خوراک خود صرفه جویی کرده و برای غسل خرج کنی؛ زیرا غسل جمعه یکی از بزرگ ‌ترین و برترین کارهای مستحب است.»[۱۳] امام علی علیه السلام هرگاه می‌خواست کسی را سرزنش کند می‌فرمود: «تو حتّی از کسی که غسل روز جمعه را ترک می‌کند ناتوان‌تری.»[۱۴]

نمازهای مخصوص روز جمعه

• نماز ده رکعتی روز جمعه

حارث همدانی از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده: اگر بتوانی در روز جمعه ده رکعت نماز بجای آر و رکوع و سجودش را تمام و کامل ادا کن و پس از هر دو رکعت، صد مرتبه بگو:«سُبْحانَ اللّٰهِ وَبِحَمْدِهِ: پاک و منزه است خدایی که ستایش تنها شایسته اوست.» که فضیلت بسیار دارد.

• نماز دورکعتی روز جمعه

امام صادق علیه السلام در روایتی فرمودند:

هرکس سوره «اِبراهیم» و سوره «حجر» را در دو رکعت نماز در روز جمعه بخواند، هرگز دچار پریشانی و دیوانگی و یا بلایی دیگر نشود.

• نماز جمعه

شرکت در نماز جمعه از طرف پیامبر اکرم صلی الله و امامان معصوم و بزرگان دین بسیار سفارش شده است. چنانچه پیامبر اکرم صلى الله فرمودند: آن که نماز جمعه بگزارد، حجّى مقبول برایش منظور گردد و اگر نماز عصر را هم بخواند، ثواب حج عمره را هم مى برد و اگر تا شب در جایش بماند، هر چه از خدا بخواهد به او عطا مى کند .

کیفیت خواندن نماز جمعه به این صورت است که در رکعت اولِ نماز ظهر جمعه پس از سوره حمد، سوره جمعه و در رکعت دوم، بعد از سوره حمد، سوره منافقین بخواند؛ و در رکعت اول نماز عصر پس از سوره حمد، سوره جمعه و در رکعت دوم پس از سوره حمد، سوره توحید را بخواند.

شیخ صدوق علیه الرحمه از امام صادق علیه السلام روایت کرده است:

«از چیزهایی که بر هر مؤمن شیعه ای واجب و لازم است این که در شب جمعه نماز را با سوره جُمُعَه و سوره سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی و در روز جمعه نماز را با سوره جُمُعَه و مُنافِقین بخواند؛ هرگاه این شیوه را رعایت کند، گویا به عمل رسول الله صلی اللّه علیه و آله رفتار نموده و ثواب و پاداشش از سوی خداوند بهشت خواهد بود.»

زیارت مخصوص امام زمان عجل الله

از مهم ترین اعمال مؤمنان در روز جمعه، انتظار فرج مهدی موعود و توجه و توسل به ایشان است. در این روز، خواندن زیارت امام زمان و دعای فرج برای تعجیل در فرج مستحب است؛ زیرا طبق برخی از احادیث و روایات، احتمال وقوع ظهور در روز جمعه بیشتر از سایر روزهاست. [۱۵]

سید بن طاووس رحمه الله در جَمالُ الْأُسْبوع گفته ابن بابویه رحمه الله از شخصی به نام صقر بن ابى دُلَف روایت کرده که:«به محضر امام هادی علیه السّلام گفتم: مولای من، حدیثى از رسول الله روایت شده که معنى آن را نمى فهمم.

فرمود: آن حدیث چیست ؟ عرض کردم: لا تُعادُوا الأیَّامَ فَتُعادیکُمْ ؛ یعنى دشمنى نکنید با روزها که آن ها با شما دشمنى خواهند کرد. مراد از ایام چیست؟

ایشان فرمود: مراد از ایّام و روزها ما هستیم، مادامى که آسمان ها و زمین بپا است ؛

شنبه ؛ به نام رسول خدا صلّى الله علیه و آله است.

یکشنبه؛ به نام امیرالمؤمنین علیه السّلام

دوشنبه؛ به نام امام حسن و حسین علیهم السّلام

سه شنبه؛ به نام امام سجاد و امام باقر و امام صادق علیهم السّلام

چهارشنبه؛ به نام امام کاظم و امام رضا و امام جواد و من (امام هادی علیه السلام)

پنجشنبه؛ به نام فرزندم حسن علیه السّلام

جمعه؛ به نام فرزند فرزندم است و اهل حق به سوى او جمع مى شوند.

این است معنى ایّام. پس با ایشان در دنیا دشمنى مکنید که با شما در آخرت دشمنى کنند. از این رو، خواندن زیارات و دعاهای منتسب به حضرت مهدی عجل الله در این روز، سفارش شده است.

زیارت امام زمان علیه السلام در روز جمعه

در این روز، حضرت قائم را زیارت کنید با این دعا:

السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّهَ اللّٰهِ فِى أَرْضِهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَیْنَ اللّٰهِ فِى خَلْقِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ الَّذِی یَهْتَدِی بِهِ الْمُهْتَدُونَ …

برای مشاهده متن کامل زیارت، میتوانید روی نوار زیر کلیک کنید.

دعای مخصوص روز جمعه

یکی دیگر از اعمال مستحب روز جمعه، خواندن دعای مخصوص این روز است. شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان برای هر روز یک دعای کوتاه و نغز به نقل از صحیفه سجادیه آورده است. دعای روز جمعه که خواندن آن بعد از نماز صبح توصیه شده چنین است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ قَبْلَ الْإِنْشَاءِ وَ الْإِحْیَاءِ وَ الْآخِرِ بَعْدَ فَنَاءِ الْأَشْیَاءِ الْعَلِیمِ الَّذِی لاَ یَنْسَی مَنْ ذَکَرَهُ وَ لاَ یَنْقُصُ مَنْ شَکَرَهُ‏ … برای دیدن متن کامل دعا روی دعای مخصوص روز جمعه کلیک کنید.

 

دعای ندبه

دعای نُدبه از جمله دعاهای مشهورِ منتسب به حضرت مهدی عجل الله با موضوع اِستِغاثه (زاری و کمک خواستن) از ایشان و ابراز تأسف و ناراحتی از غیبت طولانی آن حضرت است. خواندن دعای ندبه به روایت سید ابن طاووس علیه الرحمه، در اقبال الاعمال در اعیاد اربعه (عید سعید فطر ، عید قربان، عید غدیر و روز جمعه) توصیه شده است.

دعا برای کفاره گناهان

مستحب است در تعقیب نماز صبح روز جمعه، پیش از هر سخنی، این دعا را بخواند تا کفّاره گناهان او از این جمعه تا جمعه ی دیگر باشد:

اللّٰهُمَّ مَا قُلْتُ فِی جُمُعَتِی هَذِهِ مِنْ قَوْلٍ، أَوْ حَلَفْتُ فِیها مِنْ حَلْفٍ، أَوْ نَذَرْتُ فِیها مِنْ نَذْرٍ، فَمَشِیْیّتُکَ بَیْنَ یَدَیْ ذٰلِکَ کُلِّهِ، فَمَا شِئْتَ مِنْهُ أَنْ یَکُونَ کَانَ، وَمَا لَمْ تَشَأْ مِنْهُ لَمْ یَکُنْ، اللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِی وَتَجاوَزْ عَنِّی، اللّٰهُمَّ مَنْ صَلَّیْتَ عَلَیْهِ فَصَلاَتِی عَلَیْهِ، وَمَنْ لَعَنْتَ فَلَعْنَتی عَلَیْهِ.

خدایا! هر سخنی که در این جمعه ام بر زبان آورم و یا هر سوگندی که در آن ادا نمایم و یا هر نذری که در آن جاری کنم، خواست و اراده تو پیشاپیش همه ی این هاست، پس در این میان هرچه را تو بخواهی که بشود می شود و هرچه را که نخواهی نشود، بار خدایا! مرا بیامرز و از من درگذر. خدایا! هرکه را تو بر او درود فرستی پس درودم بر او باد و هرکه را تو لعنت کنی، پس لعنتم بر او باد.

تعقیب دیگر نماز صبح جمعه

شیخ طوسی رحمه الله روایت کرده که: سنّت است این دعا را در تعقیب نماز صبح روز جمعه بخواند:

اللّٰهُمَّ إِنِّی تَعَمَّدْتُ إِلَیْکَ بِحَاجَتِی، وَأَنْزَلْتُ إِلَیْکَ الْیَوْمَ فَقْرِی وَفَاقَتِی وَمَسْکَنَتِی، فَأَنَا لِمَغْفِرَتِکَ أَرْجَیٰ مِنِّی لِعَمَلِی، وَلَمَغْفِرَتُکَ وَ رَحْمَتُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی، فَتَوَلَّ قَضاءَ کُلِّ حَاجَهٍ لِی بِقُدْرَتِکَ عَلَیْهَا وَتَیْسِیْرِ ذٰلِکَ عَلَیْکَ، وَ لِفَقْرِی إِلَیْکَ فَإنِّی لَمْ أُصِبْ خَیْراً قَطُّ إِلّا مِنْکَ، وَلَمْ یَصْرِفْ عَنِّی سُوءً قَطُّ أَحَدٌ سِوَاکَ، وَلَسْتُ أَرْجُو لآخِرَتِی وَدُنْیایَ و لا لِیَوْمِ فَقْرِی یَوْمَ یُفْرِدُنِی النَّاسُ فِی حُفْرَتِی وَأُفْضِی إِلَیْکَ بِذَنْبِی سِوَاکَ.

خدایا! با حاجت خویش آهنگ تو کرده ام و امروز بر تو فرود آورده ام فقر و تنگدستی و درماندگی ام را و به آمرزش تو امیدوارتر از کردار خویشم و بخشایش و رحمت تو دامنه دارتر از گناهان من است، پس برآور نیاز مرا با قدرتی که بر آن داری و با سهولتی که نزد تو دارد و نیازی که من به تو دارم؛ چه من به خیری دست نیافته ام جز از سوی تو، جز تو هرگز کسی گزندی را از من نرانده است و برای آن جهان و این جهانم و نه برای گاه تهیدستی ام، آنگاه که مردم در قبرم تنها گذارند و گناهم را به نزد تو آورم، جز به مهر تو امید ندارم.

قرائت قرآن در روز جمعه

یکی دیگر از اعمال سفارش شده ی بزرگان دین برای روز جمعه، تلاوت قرآن است:

مستحب است پس از نماز صبح سوره مبارک الرَّحْمن را بخواند و بعد از آیه فَبِأَیِّ آلاٰءِ رَبِّکُمٰا تُکَذِّبٰانِ: کدامین نعمت های پروردگارتان را تکذیب می کنید،

بگوید: لَابِشَیْءٍ مِنْ آلآئِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ: هیچ یک از نعمت های تو را ای پروردگارم، تکذیب نمی کنم.

شیخ طوسی رحمه الله فرموده است:

و نیز مستحب است که پس از نماز صبح روز جمعه صد مرتبه سوره توحید را بخواند و صد مرتبه بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد و صد مرتبه استغفار کند و سپس سوره های نساء، هود، کهف، صافات، الرّحمن را بخواند.

ذکر مخصوص روز جمعه

ذکر مخصوص روز جمعه، صلوات است. ذکر صد مرتبه صلوات بر محمد و آل ایشان، در روز جمعه باعث عزیز شدن می شود. هرکس در روز جمعه و دیگر روزها پس از نماز ظهر و نماز صبح بگوید: اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ.

خدایا بر محمّد و آل محمّد سلام و درود فرست و در ظهورشان تعجیل بفرما. نمیرد تا زمانی که حضرت قائم عجّل الله تعالی فرجه الشریف را دریابد و اگر صد مرتبه این صلوات را بخواند، خداوند شصت حاجت، سی حاجت از حاجات دنیا و سی حاجت از حاجات آخرتش را برآورده سازد.

ذکر دیگر روز جمعه

مستحب است که در پایان روز جمعه ده مرتبه این ذکر را بگویید :«یَا دَآئِمَ الْفَضْلِ عَلی‏ الْبَریِّه، یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالْعَطِیَّه، یا صاحِبَ الْمَواهِبِ السَّنِیَّه، صَلِّ عَلی‏ مُحَمِّدٍ وَ آلِهِ خَیْرِ الْوَری‏ سَجِیَّهً، وَ اغْفِرْ لَنا یا ذَاالْعُلَی‏ فِی‏ هَذِهِ الْعَشِیَّه» :

ای کسی که فضل و بخششت بر خلق دائمی است، و ای آن که دو دست احسانت به عطابخشی باز است، ای‏ دارنده بخشش های ارجمند، درود فرست بر محمّد و آلش که بهترین مردم اند در سرشت و نهاد، و ما را ای خدای بلند مرتبه در این شب بیامرز.

تسبیح مخصوص روز جمعه

یکی دیگر از اعمال توصیه شده ی روز جمعه، تسبیح گفتن است. مطلع نخست تسبیح این روز چنین است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ تَأَزَّرَ بِهِ سُبْحَانَ مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَ تَکَرَّمَ بِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ …

برای دیدن متن کامل تسبیح روی نوار زیر کلیک کنید.

ذکر و تسبیح پیامبر اکرم صلی الله در آخر روز جمعه

تسبیح خداوند و ذکرصفات و عظمت پروردگار، با عبارات و اذکاری که پیامبر اکرم صلوات الله، تسبیح و تقدیس می فرمودند، در ساعات پایانی روز جمعه سفارش شده است:

سُبْحَانَکَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا ذَا الْجَلاَلِ وَ الْإِکْرَامِ‏

پاک و منزهی تو خدایا هیچ خدایی غیر از تو نیست ای مهربان ای صاحب منت بر خلق ای پدید آرنده آسمانها و زمین ای صاحب جلال و بزرگواری.

زیارت اهل قبور

شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان در باب زیارت قبور مؤمنین به نقل از جامع الاخبار محمد شعیری اینگونه آورده است که: «ارواح مؤمنان هر جمعه به آسمان دنیا مقابل خانه های خود می آیند و از بازماندگان خود طلب مهربانی و صدقه می کنند.»

امام محمد باقر علیه السلام درباره زیارت اهل قبور فرمود: «چون روز جمعه شد آنان را زیارت کن، چون هر کدام از آنان در ضیق و تنگی باشد در بین طلوع صبح صادق و طلوع آفتاب گشایش می یابد، و لذا در این موقع در هر روز، از کسی که به زیارت او رفته باشد، علم و اطّلاع پیدا می کند، ولیکن چون آفتاب طلوع کند آنها رها می شوند و دیگر قادر بر جهت گیری در امور دنیا و زیارت اهل خود نیستند.

عرض کردم: آیا آنها از افرادی که به زیارت قبور آنها می روند علم پیدا می کنند و خوشحال می شوند؟ فرمودند: آری خوشحال می شوند، و نیز از بازگشت زائرین از قبور به محلّ های خود وحشت می کنند.»[۱۶]

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «هر که قبر پدر و مادر یا یکی از آن دو را هر روز جمعه زیارت کند و کنار قبر آنها سوره یس را بخواند خداوند به شمار هر حرفی از آن، آمرزش و رحمتی نصیبش کند.»[۱۷]

کوتاه کردن ناخن

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «ناخن گرفتن در روز جمعه انسان را در برابر بیمارى‌هاى خوره، کورى وپیسى بیمه مى‌کند. واگر در روز جمعه نیاز به گرفتن ناخن‌ها نباشد آن را سوهان بکش تا ریزه‌هایى از آن جدا شود».[۱۸]

ایشان در حدیث دیگری فرمودند: «هر جمعه شارب و ناخن خود را بگیرید واگر ناخن ‌هایتان کوتاه است در روز جمعه آن را سوهان بکشید، تا مبتلا به دیوانگى وخوره وپیسى نشوید».[۱۹]

آموختن مسائل دینی

طلب علم، همواره مورد تأکید بزرگان دین بوده است. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که ایشان فرمودند:

«بدا به حال مسلمانی که روز جمعه را در هفته صرف یادگیری مسائل دینی خود نکند و برای این کار، خود را از کارهای دیگر فارغ نسازد.»

صدقه دادن

امام صادق علیه السلام می فرمایند:«الصَّدَقَهُ لَیْلَهَ اَلْجُمُعَهِ بِأَلْفٍ وَ اَلصَّدَقَهُ یَوْمَ اَلْجُمُعَهِ بِأَلْفٍ» ثواب صدقه در شب و روز جمعه هزار برابر است.[۲۰]

استغفار کردن

مستحب است در ساعات پایانی روز جمعه ذکر أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ گفته شود: بعد از عصرِ روز جمعه، هفتاد بار، این ذکر را بخواند تا حق تعالی گناهان او را بیامرزد.

خواندن دعاهایی از صحیفه سجادیه

خواندن دعای «یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا تَرْحَمُهُ الْعِبادُ» و دعای «اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارَکٌ» را که هر دو از دعاهای صحیفه کامله سجّادیه هستند، در روز جمعه سفارش شده است.

خواندن دعای سمات

دعای سمات ازجمله دعا‌هایی است که خواندن آن در روز جمعه، سفارش شده و از ارزش و جایگاه بسیاری برخوردار است، زمان مناسب خواندن این دعا، غروب روز‌های جمعه است. دعای سمات از زبان امام باقر علیه السلام روایت ‌شده است.

پی نوشت ها

1. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۷۶
2. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۸۱-۳۸۲.
3. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات فی غریب القرآن، ج۱، ص۹۷.
4. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۷۵
5. بحارالانوار، جلد ۸۶، صفحه ۳۱۴، حدیث ۲۱.
6. کافى، جلد ۳، صفحه ۴۱۶، حدیث ۱۳.
7. بحارالانوار، جلد ۸۶، صفحه ۳۱۳، حدیث ۲۰.
8. علل الشرایع، جلد ۱، صفحه ۱۸۲ و بحارالانوار، جلد ۸۶، صفحه ۳۱۳، حدیث ۱۹
9. بحارالانوار، جلد ۸۶، صفحه ۳۱۳، حدیث ۲۰.
10. اقبال، صفحه ۳۲۵.
11. المعتبر ۱/ ۳۵۳ ؛ تذکره الفقهاء ۲/ ۱۳۷ ۱۳۸ ؛ علامه حلی، مختلف الشیعه، ج۱، ص۳۱۸ ۳۱۹.
12. الهدایه، ص۱۰۲؛ المقنع، ص۱۴۴
13. مجلسی، بحار الأنوار، ج۷۸، ص۱۲۹.
14. علل الشرایع، ج۲، ص۲۸۵
15. بحار الانوار، ج۹۹، ص۲۱۵
16. بحارالانوار، جلد۶، صفحه ۲۵۶
17. کنز العمال، حدیث ۴۵۵۴۳
18. کافى، ج ۶، ص ۴۹۰، ح ۲؛ ثواب الأعمال، ص ۴۲، ح ۵.
19. کافى، ج ۶، ص ۴۹۰، ح ۳؛ تهذیب، ج ۳، ص ۲۶۰، ح ۶۲۸.
20. مستدرک الوسائل، ج۶، ص۱۰۶