اعمال روز اول ماه ربیع الاول
ماه صفر به پایان رسید و اینک، بوی خوش اولین بهار یعنی ربیع الاول به مشام می‌رسد. بهار اول نامیده شده به یمن شمول رحمت خداوند بر بندگان، به شکرانه ولادت باسعادت حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و صادق اهل بیتش. به برکت بطلان نقشه شوم کفار برای کشتن رسول خدا و جانفشانی امیر المؤمنین علی علیه السلام و به خاطر نجات جان دو بنده ی عزیزکرده و والامقام… میلاد رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم باعث نزول ذخایر برکات و نعمات بی حساب خداوندی است و انوار حیات بخش الهی به یمن این میلاد پرخیر و برکت شامل حال بندگان شده است. از این رو، بر بنده ی باایمان که هر روز پنج نوبت در اذان و اقامه و تشهد نمازش شهادت بر رسالت رسول خدا صلوات الله می دهد شایسته است که در این بهار پر فضیلت، به شکرانه این جود بزرگ، پیشانی را بر خاک بندگی بساید وعبادتی خالصانه و از سر شور و اشتیاق بپردازد، هر چند که عبادات مداوم عالمیان، هرگز شایسته چنین موهبت بزرگی نخواهد بود. در این مقاله قصد داریم به اعمال شب و روز اول ماه ربیع الاول بپردازیم. ما را همراهی می کنید!
فضیلت ماه ربیع الاول
ربیع الاول ماه نزول رحمت واسعه ی الهی است. در این ماه انوار برکت و فیض الهی به واسطه ی رحمهٌ للعالمین شامل حال بندگان شده است. پس از گذراندن دو ماه سرشار از غم به واسطه ی شهادت و رحلت جانسوز بندگان خاص و عزیز خدا، ربیع الاول آمده است که بشارت رویداد ها و وقایع با شکوهی را برای محبان اهل بیت علیهم السلام به ارمغان بیاورد.
وقایعی که برگزیده ترین آن ها، میلاد «پیامبر اکرم صلوات الله» است؛ رسولی که رحمت و برکت و خیر دنیا و آخرت برای مؤمنان و شیفتگان حق و حقیقت است. از سوی دیگر، واقعه ی مهم و حیات بخش هجرت پیامبر اکرم صلی الله از مکه به مدینه در اولین روز ماه ربیع الاول به وقوع پیوسته و آغازی برای شادمانی و جشن و سرور است، زیرا هجرت آن حضرت و انصار ایشان، باعث نشر و گسترش دین نوپای اسلام محمدی شد و پایه های آن از این طریق استحکام بخشیده شد. یکی دیگراز وقایع و مناسبت های ربیع الاول، «لیله المبیت» است که در نخستین شب از ماه ربیع الاول رخداد. در این شب پیامبر با گریختن از گزند دشمنان به مکه هجرت کرد و حضرت علی علیه السلام به جای ایشان در بستر پیامبر خوابید تا رسول الله به اندازه کافی از دسترس کفار دور شوند.علاوه بر اینها، میلاد با سعادت بنیان گذار مذهب تشیع امام جعفر صادق علیه السلام نیز در همین ماه است.
از این روست که ربیع الاول فرصت مغتنمی برای کسب فضیلت و بهره مندی از خیر و برکت شناخته شده است.
لیله المبیت
همانطور که گفته شد، شب اول ربیع الاول به نام «لیله المبیت» مزیّن شده است، در این شب یک حادثه مهمّ تاریخی و دینی واقع شد و آن این که در سال سیزدهم بعثت، رسول خدا صلی الله علیه وآله، با آگاهی از نقشه ی شوم کفار مکه برای کشتن ایشان، شبانه از مکه به قصد هجرت به سوی مدینه، از شهر خارج شدند و به «غار ثور» پناه بردند و در آنجا پنهان شدند. از آنسو، امیر المؤمنین علی علیه السلام، برای اغفال دشمنان و دور شدن پیامبر از خطر کفار، فداکارانه به جای ایشان در بستر رسول خدا صلی الله علیه وآله خوابیدند و کفار پس از اینکه به قصد کشتن رسول الله وارد خانه شدند، به جای پیامبر، علی را در بستر آن حضرت یافتند و به این ترتیب نقشه های آنان، نقش بر آب شد.
در توصیف این واقعه و در مدح فداکاری حضرت علی علیه السلام، آیه شریفه «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبادِ»؛ و بعضی از مردمِ (با ایمان و فداکار) جان خود را در برابر خشنودی خدا می‌فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.[۱]، در حقّ آن حضرت نازل شد.
اعمال روز اول ربیع الاول
به مناسبت حلول ماه ربیع الاول، اعمال و اذعیه و آداب مخصوصِ روز اول این ماه که به طور مشترک در کتابهای «مفاتیح الجنان» و «زاد المعاد» و «اقبال الاعمال» که از کتابهای معتبر و ارزشمند شیعه هستند، آمده است، ذکر می کنیم:
غسل
برای روز اول ماه ربیع الاول، غسل و پوشیدن لباس پاکیزه و مطهر توصیه شده است. البته غسل و طهارت برای روز هفدهم ماه ربیع الاول که روز میلاد حضرت محمد صلی الله علیه و آله و امام صادق علیه السلام هست نیز توصیه شده است.
روزه گرفتن
گرفتن روزه در روز اول ربیع الاول، به شکرانه ی نعمت سلامتی رسول الله و خنثی شدن توطئه کفار مکه، و فداکاری حضرت علی علیه السلام، یکی از اعمال مستحبی این روز ذکر شده است .
خواندن زیارت پیامبر اکرم صلی الله علیه
قرائت زیارت رسول الله از دور و نزدیک در این روز، از توصیه های بزرگان دین است. به این شرح که چنانچه به زیارت حضرت رسول نائل آمدی، زیارت نامه حضرت محمد صلوات الله را بخوان که مطلع آن چنین است: « السَّلامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا نَبِیَّ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللّٰهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا خاتَمَ النَّبِیِّینَ، أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ الرِّسالَهَ، وَأَقَمْتَ الصَّلَاهَ، وَآتَیْتَ الزَّکَاهَ، وَأَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ، وَعَبَدْتَ اللّٰهَ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتاکَ الْیَقِینُ، فَصَلَواتُ اللّٰهِ عَلَیْکَ وَرَحْمَتُهُ وَعَلَىٰ أَهْلِ بَیْتِکَ الطَّاهِرِینَ و …»
سلام بر تو ای فرستاده خدا، سلام بر تو ای پیامبر خدا، سلام بر تو ای محمّد بن عبدالله، سلام بر تو ای خاتم پیامبران، شهادت می‌دهم که تو پیام‌های خود را رساندی و نماز را بپا داشتی و زکات را پرداختی و به معروف امر نموده و از منکر نهی کردی و خدا را خالصانه عبادت کردی تا مرگ به سویت آمد، درودهای خدا و رحمتش بر تو و اهل‌بیت پاکیزه‌ات.
و چنانچه موفق به زیارت از نزدیک نشدی، زیارت حضرت رسول از بعید را بخوان.علامه مجلسی در «زاد المعاد» در اعمال ربیع الاول اینگونه می نویسد که: شیخ مفید و شهید و سید ابن طاووس علیه الرحمه، گفته اند: چون بخواهی در غیر مدینه طیبه، حضرت رسول الله را زیارت کنی، غسل کن و چیزی شبیه قبر در برابر خود بساز و نام مبارک آن حضرت را بر آن بنویس، سپس بایست و دل خود را متوجه آن حضرت کن و بگو:
أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلهَ إِلّا اللّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیک لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَأَنَّهُ سَیدُ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ، وَأَنَّهُ سَیدُ الْأَنْبِیاءِ وَالْمُرْسَلِینَ. اللّهُمَّ صَلِّ عَلَیهِ وَعَلَی أَهْلِ بَیتِهِ الْأَئِمَهِ الطَّیبِینَ و …
گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است و گواهی می دهم که محمّد بنده و رسول اوست و آقای پیشینیان و پسینیان و سرور پیامبران و رسولان است، خدایا بر او و اهل بیتش، آن امامان پاک درود فرست.این زیارت‌ها به مناسبت حفظ جان این دو بزرگوار مستحب است.
خواندن زیارت امیر المؤمنین علی علیه السلام
چنانچه توفیق زیارت یافتی، یا نیافتی! زیارت مطلقه امیر المؤمنین که به زیارت امین الله معروف است را بخوان. مطلع نخست آن چنین است:« السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِینَ اللّٰهِ فِی أَرْضِهِ، وَحُجَّتَهُ عَلَىٰ عِبادِهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ، أَشْهَدُ أَنَّکَ جاهَدْتَ فِی اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَعَمِلْتَ بِکِتابِهِ، وَاتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِیِّهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ حَتّىٰ دَعاکَ اللّٰهُ إِلىٰ جِوارِهِ فَقَبَضَکَ إِلَیْهِ بِاخْتِیارِهِ، وَأَلْزَمَ أَعْداءَکَ الْحُجَّهَ مَعَ مَا لَکَ مِنَ الْحُجَجِ الْبالِغَهِ عَلَىٰ جَمِیعِ خَلْقِهِ و …»
سلام بر تو ای امین خدا بر روی زمینش و حجّت او بر بندگانش، سلام بر تو ای امیر مؤمنان، گواهی می‌دهم که تو در راه خدا آن چنان‌که باید جهاد کردی و به کتابش عمل نمودی و روش‌های پیامبرش (درود خدا بر او و خاندانش) را پیروی کردی تا خدا تو را به جوارش خواند و با اختیارش تو را به سوی خود قبض روح نمود و دشمنانت را ملزم به دلیل کرد، با آنچه تو راست از دلیل‌های رسا بر همه مخلوقاتش.
خواندن دعای روز اول ماه ربیع الاول: قرائت این دعا برای این روز توصیه شده و مطلع نخست آن چنین است: « اللَّهُمَّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا ذَا الطَّوْلِ وَ الْقُوَّهِ وَ الْحَوْلِ وَ الْعِزَّهِ سُبْحَانَکَ مَا أَعْظَمَ وَحْدَانِیَّتَکَ وَ أَقْدَمَ صَمَدَانِیَّتَکَ وَ أَوْحَدَ إِلَهِیَّتَکَ…»: خداوندا، معبودى جز تو نیست، اى بخشنده و نیرومند و دگرگون‌کننده و سربلند، پاکى تو و چقدر یگانگى تو عظیم و بى‌نیازى‌ات دیرینه و معبودیتت یگانه است و …
خواندن زیارت امام عسکری و امام زمان علیه السلام
شیخ طوسی رحمه اللّه در کتاب ارزشمند مصباح اینطور نوشته است که: «در روز اوّل این ماه امام حسن عسکری علیه السلام به عالم بقا رحلت نمود و حضرت مهدی عجل الله به مقام امامت رسیدند، بنابراین زیارت آن دو امام عالی مقام در این روز نیز مناسب است»[۲]
حسن ختام
برای حسن ختام، فراز پایانی دعای اول ماه ربیع الاول را با شما به اشتراک می گذاریم. باشد که همگی از فیوضات این ماه عزیز، بهره مند شویم.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَرِّفْنَا بَرَکَهَ هَذَا الشَّهْرِ وَ یُمْنَهُ وَ ارْزُقْنَا خَیْرَهُ وَ اصْرِفْ عَنَّا شَرَّهُ وَ اجْعَلْنَا فِیهِ مِنَ الْفَائِزِینَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین.
خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و ما را با برکت و فرخندگی این ماه آشنا گردان و خیر آن را روزی مان کن، و از شرّ آن بازدار و از رستگاران در آن قرار ده، به رحمتت ای مهربان ترین مهربانان.
پی نوشت ها
- سوره بقره، آیه ۲۰۷
- شیخ طوسی، ابو جعفر، مصباح المجتهد
تحریریه ستاد اقامه نماز
