غسل های واجب و مستحب – انواع غسل واجب و احکام آنها
غَسل در لغت، به معنای شستن است و در اصطلاح فقه، به معنی شستنِ همه جای بدن از سر تا پا البته با زعایت شرایط و کیفیت تعیین شده از سوی شرع مقدس اسلام، به قصد قربت و امتثال امر پروردگار در زمینه طهارت است. یکی از آثار غسل، پاک شدن بدن و به تبعِ آن، طراوت روح و نیز آمادگی انسان برای نزدیک شدن و تقرب به خداوند و انجام عبادت است. فقها و علمای دین، غسل را یکی از اعمال عبادی دانسته اند که قصد قربت در آن لازم است.[۱] غسل بر دو نوع است: غسل های واجب و غسل های مستحب. در این مقاله قصد داریم به موضوع غسل های واجب بپردازیم و با احکام و شرایط آنها آشنا شویم. با ما همراه باشید.
انواع غسل
غسل‌ها بر اساس احکام شرع اسلام به دو دسته تقسیم می‌شود:
- غسلهای واجب
- غسلهای مستحب
غسل های واجب: غسل هایی هستند که انجام آنها در شرایطی بر مکلف واجب می شود. از نظر مشهور فقها همه ی غسلهای واجب، واجبِ غیری هستند، یعنی اینکه، انجام دادن آنها، به خودی خود دارای وجوب نیست؛ بلکه به منظور انجام عبادتی که طهارت داشتن از شروط صحت آن است، مانند به جای آوردن نمازهای واجب یومیه، بر شخص مکلف واجب می‌شوند.[۲]
غسل های مستحب: غسل‌هایی هستند که از نظر شرع، بر مکلفین واجب نیستند اما برکات و آثار معنوی برای آنها بر شمرده شده است. طبق یک تقسیم بندی کلی، غسلهای مستحب در فقه اسلامی، بر سه قسمند:
- غسلهای مربوط به زمان خاص
- غسلهای مربوط به مکان خاص
- غسلهای برای انجام اعمال خاص.
بعضی از غسلهای مستحبی با حجت و سند معتبر شرعی ثابت شده اند ولی بعضی دیگر از آنها، دلیل معتبر و محکمی برای اثبات مستحب بودنشان وجود ندارد و انجام دادن آنها به قصد رجاء [۳] صحیح است.
غسل های واجب
غسل های واجب بر هفت قسم هستند که به دو گروه اصلی تقسیم می شوند:
- غسل واجبی که میان زنان و مردان مشترک هستند
- غسل‌هایی که مخصوص زنان هستند
غسلهای واجب مشترک میان مردان و زنان
- غسل میت
- غسل مس میت
- غسل جنابت
- غسل نذر و عهد
غسل های واجب مخصوص زنان
این غسل ها را از این جهت غسلهای ویژه ی زنان می گویند که سبب وجوب آنها بر زنان، خونی است که بنا به دلایلی از اندام تناسلی آنها خارج می‌شود و بر حسب نوع خونِ خارج شده و نوع وضعیت و احوال جسمی شخص و به تبعِ آن احکام وضعی آنها در فقهِ شیعه با یکدیگر متفاوت است. این غسل ها، بر سه قسم هستند:
- غسل حیض
- غسل استحاضه
- غسل نفاس
غسل میت
در آیین اسلام، غسل میت، از جمله غسلهای واجب است که برای شخص متوفی پیش از دفن واجب است.[۴] به کسی که میت را غسل می‌دهد، مرده شوی یا غسال می‌گویند. فرد مسلمانی که در میدانِ جهاد در راه خدا شهید شده باشد، نیازی به غسلِ میت و کفن شدن ندارد و او را با همان لباس‌هایی که بر تن دارد، به خاک می سپارند. بعضی از مراجع، غسل دادن شهید را حتی جایز هم نمی دانند. در صورتی که پدر یا مادرِ کودکِ فوت شده (و نیز شخصِ دیوانه)، مسلمان باشند، لازم است که او را مانند همه ی مسلمانان غسل دهند. جنین سقط شده تا پیش از رسیدن به چهارماهگی نیازی به غسل ندارد و کافیست او را در پارچه ای پیچیده و دفن نمایند ولی در صورتی که چهار ماه جنین تمام شده بود، باید او را هم مانند سایر مسلمانان غسل داد. به فتوای بیشتر علما و مراجع تقلید، غسل دادن متوفی، واجب کفایی است و گرفتنِ پول برای غسل دادنِ میت حرام است و برخی از فقها، اصلِ غسل را هم باطل می‌دانند، هرچند که برای کارهای مقدماتی (نظیر آماده کردن وسایل و نظافت و …) می‌توان اجرت گرفت.
غسل میت آداب بخصوصی دارد که رعایت آن از جانب کسی که غسل را انجام می دهد، انتظار می رود. برای انجام این غسل، لازم است که مرده سه بار با آب مخلوط با سِدر، آب مخلوط با کافور و آب خالص شسته شود. در صورتی که سدر و کافور در دسترس نباشد، باید میت را با آب خالص غسل داد و در صورتی که غسل او با آب خالص نیز ممکن نباشد، باید او را با تیمم، غسل داد.
در کتب فقهی و روایی از این بحث در بابِ احکامِ مربوط به اموات سخن گفته می‌شود.[۵] در کتاب ارزشمند وسائل الشیعه شیخ حر عاملی، در بابِ ابواب غسل میت ۱۷۵ حدیث با موضوع غسل میت نقل شده است.[۶] بر طبق این احادیث و روایات، غسل دادن میت، باعث دوری حرارت آتش از شخصِ غسل‌دهنده و گسیل شدن نوری همراه با او برای ورود به بهشت برین عنوان شده است.[۷] همچنین بر طبق روایتی از امام باقر علیه السلام، غسل دادن میت مؤمن، باعث آمرزش گناهانِ غیرکبیره ی یک سالِ شخص غسال می‌شود.[۸]
غسل مس میت
یکی دیگر از غسل های واجب که بین مرد و زن مشترک است، غسل مس میت است. میت قبل از غسل دادن، نجس است از این رو لمس کردن و تماس با آن پس از سرد شدنِ بدن، باعث واجب شدن غُسل مَسِّ مَیت بر شخص می‌شود اما پس از انجام غسل میت، نجس بودن آن، برطرف شده و تماس با میت موجب وجوب غسل بر کسی نمی شود.[۹]
چنانچه کسی اعم از اقوام و نزدیکان و پزشکان و پرستاران و کارمندان بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها و … بدن انسان مرده ای را که سرد شده و هنوز غسل میت داده نشده، لمس کنند و یا قسمتی از بدنشان با بدن متوفی مماس شود، لازم است که حتماً غسل مس میت نمایند. البته حصول این امر، شرایطی دارد که عبارتند از:
شرایط واجب شدن غسل مس میت
-
- جنازه ی مورد نظر، متعلق به شهید نباشد (البته شهیدی که نیازی به غسل ندارد).[۱۰]
- شخصی که کشتن او به دلیل حکم رجم یا قصاص واجب شده است و به این علت خودش قبلاً غسل نکرده باشد.[۱۱]
- جنین سقط شده و مرده ای نباشد که هنوز به چهار ماهگی نرسیده است.[۱۲]
- بدنِ میّت، سرد شده باشد.[۱۳]
- هنوز میّت را غسل نداده باشند، یعنی سه غسلش کامل نشده باشد.[۱۴]
- موی خود را به بدن میّت و همچنین بدن یا موی خود را به موی میّت نرسانده باشد، زیرا در این صورت غسل لازم ندارد.
- اگر از انسان، عضوی قطع و جدا شده است، باید گوشت و استخوان با هم باشد، اگر قسمتی از بدن شخصی جدا شود، دو حالت دارد؛ یا خود آن شخص مرده است یا زنده است، چنانچه مرده باشد یا بدنش را غسل داده اند یا هنوز غسل نداده اند، چنانچه مرده باشد و بدنش را غسل داده باشند، لمس و تماس با آن عضو غسل را واجب نمی کند، و چنانچه از آنِ مرده ای باشد که هنوز بدنش را غسل نداده اند، و یا آن عضوِ جدا شده، از اعضایی است که اگر متصل هم بود و لمس می شد، غسل مس میّت را بر شخص واجب نمی کرد (مانند موها)، غسل لازم نیست، و یا از اعضای دیگر است که در این صورت، غسل مسّ میّت لازم است و اگر عضو قطع شده، مربوط به انسانی باشد که خود زنده است، سه حالت دارد: یا فقط گوشت است یا فقط استخوان مانند دندان، و یا گوشت و استخوان هر دو با هم است که در صورت سوم مسّ و تماس با آن غسل دارد و اما در دو صورت اول، غسل مسّ میّت واجب نمی شود.[۱۵]
کیفیت انجام غسل مس میت
غسل مس میت را به دو صورت می توان انجام داد:
-
- به صورت ترتیبی
- به صورت ارتماسی
نکته: در غسل ارتماسی، بدن باید پاک باشد ولی در غسل ترتیبی پاک بودن همه جای بدن شرطِ لازم نیست و در صورتی که تمام بدن نجس باشد، چنانچه هر قسمت را پیش از غسل دادن آن قسمت آب بکشد کفایت می کند.
غسل مس میت به صورت ترتیبی
در غسل ترتیبی، باید پس ازاینکه نیت غسل کردیم، ابتدا سر و گردن، و سپس نیمه ی راست بدن از گردن تا کف پا و دست راست و سپس نیمه ی چپ بدن از گردن تا کف پا و دست چپ را بشوییم.
غسل مس میت به صورت ارتماسی
در غسل ارتماسی لازم است که آب در یک لحظه، تمام بدنِ شخص را بگیرد. پس اگر به نیت غسل ارتماسی در آب فراوانی مانند استخر فرو رود، غسل ارتماسی انجام شده است البته باید قبل از اینکه تمام سر در آب فرو رود، نیت کرده باشد.
غسل جنابت
در دین اسلام، از غسل جنابت به عنوان یک غسلِ واجب یاد شده است که پس از جنب شدن بر مرد و زن واجب است که انجام شود. البته انجام آن بلافاصله پس از جنب شدن واجب نیست لیکن واجب است برای انجام اعمالی که نیاز به طهارت دارند مانند اقامه ی نماز و روزه که جزء واجبات هستند و نیز اعمال غیر واجبی مانند داخل شدن در مسجد و لمس آیات قرآن غسل جنابت انجام شود.
برای خواندن نماز میت و انجام سجده ی شکر و سجده های واجب قرآن، غسل جنابت واجب نیست (هر چند که خواندن بیش از ۷ آیه از آیات قرآن در حالت جنب، برای شخص مکروه است) بلکه در همان حال نیز انجام این کارها جایز است هرچند که بهتر است قبلاً غسل کرده باشد. غسل جنابت نیاز به مقدمات خاصی ندارد و همین اندازه که با قصد قربت و اطاعت از امر خدای بزرگ، آن را انجام دهد کافی است.
غسل جنابت در قرآن
خداوند در قرآن کریم، نماز خواندن شخص جُنُب را پیش از غسل نهی کرده است:
« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاهَ وَأَنْتُمْ سُکَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِی سَبِیلٍ حَتَّىٰ تَغْتَسِلُوا ۚ وَإِنْ کُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَفُوًّا غَفُورًا»[۱۶]؛ ای اهل ایمان، هرگز در حال مستی به نماز نیایید تا بدانید چه می‌گویید (و چه می‌کنید) و نه در حال جنابت (به مساجد آیید) مگر آنکه رهگذر باشید تا وقتی که غسل کنید. و اگر بیمار بودید یا آنکه در سفر باشید یا قضاء حاجتی دست داده باشد یا با زنان مباشرت کرده‌اید و آب برای تطهیر و غسل نیافتید پس به خاک پاک تیمم کنید، آن‌گاه صورت و دستها را (بدان) مسح کنید، که خدا بخشنده و آمرزنده است. [۱۷]
احکام غسل جنابت
انسان، به یکی از دو چیز جنب می‌شود:
۱-جماع (آمیزش):
اگر شخص جماع کند و به اندازه ختنه گاه یا بیشتر دخول انجام شود، خواه زن باشد یا مرد، در قُبل باشد یا در دُبر، بالغ باشند یا نابالغ، حتی اگر منی بیرون نیاید، هر دو جنب می‌شوند و غسل جنابت بر آنها واجب می شود.[۱۸]
۲-بیرون آمدن منی:
خروج منی چه در هنگام خواب باشد (احتلام)، چه در بیداری، کم باشد یا زیاد، همراه با شهوت باشد یا بدون شهوت، از روی اختیار باشد یا بی اختیار صورت گرفته باشد، شخص را جنب می نماید. البته همه ی اینها در صورتی است که شخص یقین کند مایعی که خارج شده منی است. در صورتی که شخص نمی داند رطوبت یا آبی که از او خارج شده است، منی است یا رطوبت دیگر، چنانچه این شخص مرد و سالم است، باید آن آبی که از او خارج شده دارای سه نشانه باشد که یقین شود که آن مایع منی است؛(البته در صورتی که در منی بودن آن شک داشته باشد).
-
- همراه با شهوت خارج شده باشد.
- هنگام بیرون آمدن حالت جهندگی داشته باشد.
- پس از خروج، بدنِ فرد سست شده باشد.
اما در صورتی که شخص، مردی بیمار و یا زن بوده باشد، همین که آن مایع همراه با شهوت بیرون آمده باشد، در اثبات جنابت وی کافی است و بودن آن دو نشانه ی دیگر لازم نیست، هر چند که شایسته است که جنبِ زن و شخص مریض – به ویژه زن – علاوه بر انجام غسل، وضو هم بگیرد. به طور کلی، در صورتی که سه علامت جمع نبود، سزاوار است که علاوه بر انجام غسل، وضو هم گرفته شود.
کیفیت انجام غسل جنابت
نحوه ی انجام غسل جنابت همانند غسل مس میت است و تفاوت آن فقط در نیت است.
لزوم غسل جنابت در کلام شهید ثانی [۱۹]
شهید ثانی درباره لزوم غسل جنابت مى‌فرماید:«در انجام غسل دستور به شستن تمام بدن داده شده، زیرا پست ترین حالت انسان و شدید ترین حالات وابستگى و بندگیش به امور شهوانى، حالت جماع و دیگر موجبات غسل از قبیل حیض و نفاس و استحاضه است . البته، این مطلب فقط در مورد حالت جماع صادق است و در دیگر موجبات غسل از قبیل حیض و نفاس و استحاضه و مس میت، به هیچ وجه وابستگى انسان به دنیا بیش از حالت جماع نیست، مثلا چنانچه بدن انسان با بدن میتی که سرد شده است، قبل از اینکه او را غسل میت داده باشند تماس پیدا کند، غسل بر او واجب مى‌شود، در چنین حالتی آیا مى‌توان گفت این شخص در آن حال اسیر شهوت بوده است؟
لیکن در حالت جماع تمام بدن بطور کلّى و با تمام اجزاءش دخالت دارد، به همین خاطر هم پیامبر اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلّم فرموده اند: در هر مویى جنابتى نهفته است. پس وقتى که تمام بدن انسان از مراتب عالى دور شده و در لذات پست دنیوى غرق شده باشد، شستن و طهارت آن از مهمترین وظایف شرعى خواهد بود، زیرا با این طهارت، بدن آمادگى حرکت در مسیر رضایت الهى و صعود به قلّه رفیع عبادت را پیدا مى کند و از حرکت در جهت حیوانیت روى گردانده دست از لذات دنیوى مى‌شوید، ولى از آنجائی که قسمت اعظم بهره‌هاى معنوىِ عبادت به قلب تعلّق مى‌گیرد، در نظر عاقل، تطهیر قلب از رذایل حیوانى و توجه به دنیا که مانع رسیدن به فضایل انسانى مى‌شود سزاوارتر از تطهیر اعضاء ظاهرى است.»[۲۰]
کفایت از وضو
طبق فتوای آیه الله مکارم شیرازی، تمامی غسل های واجب و همچنین غسل های مستحبی که با دلیل معتبر ثابت شده (مثل غسل جمعه، غسل احرام، غسل شبهاى قدر و مانند آن) کفایت از وضو می‌کند و وضو بعد از غسل جنابت بدعت و حرام است، البته احتیاط مستحب آن است که در غیر غسل جنابت وضو بگیرند.
غسل نذر و عهد
گاهی غسل با نذر کردن، عهد بستن و یا قسم خوردن نیز بر شخص مکلف واجب می‌شود، مثل کسی که نذر کرده است که برای زیارت غسل کند. وجوب غسل در این گونه موارد عارضی است نه اصلی.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]
تمام غسلهای واجب، به غیر از غسل جنابت، واجب غیری اند نه واجب نفسی ؛ از این رو که انجام دادن آنها به خودی خود واجب نیست؛ بلکه برای به جای آوردن عبادتی که مشروط به داشتن طهارت است، مانند نمازهای واجب یومیه، واجب می‌شوند. غسل نذر و عهد نیز از این قاعده مستثنی نیست. البته این غسل ها، صرفا از جهت وجوب وفای به تعهدات شرعی واجب اند و شرط انجامِ واجبات و عبادات نیستند.
غسل های واجب مخصوص زنان
این غسل ها را از این جهت غسلهای ویژه ی زنان می گویند که سبب وجوب آنها بر زنان، خونی است که بنا به دلایلی از اندام تناسلی آنها خارج می‌شود و بر حسب نوع خونِ خارج شده و نوع وضعیت و احوال جسمی شخص و به تبعِ آن احکام وضعی آنها در فقهِ شیعه با یکدیگر متفاوت است. این غسل ها، بر سه قسم هستند:
- غسل حیض
- غسل استحاضه
- غسل نفاس
غسل حیض
غُسل حِیض یکی از انواع غسلهای واجب مخصوص زنان است که پس از پایان عادت ماهیانه برای انجام برخی از عبادات و اعمال واجب می‌شود. کیفیت و چگونگی انجام این غسل نیز مانند سایر غسل‌ها بوده و فقط در نیت با آنها متفاوت است. به فتوای برخی از مراجع تقلید با این غسل نمی‌توان نماز خواند. غسل حیض نیز مانند غسل جنابت، به خودی خود واجب نیست بلکه مستحب است [۲۵] و در موارد ذیل واجب می‌شود:[۲۶]
۱-برای انجام اعمال و عبادات مشروط به طهارت مانند به جای آوردن نمازهای پنجگانه یومیه و طواف واجب خانه ی خدا
۲-انجام کارهایی که بر حائض و جُنُب حرام است، مانند لمس آیات قرآن، توقف در مسجد، قرار دادن چیزی در مسجد، عبور از مسجد الحرام یا مسجد النبی.
در صورتی که در ماه رمضان، قبل از طلوع فجر خون حیض قطع شود، طبق نظر بیشتر فقها و مراجع، انجام غسل پیش از اذان صبح بر شخص واجب است و در صورتِ قصور و انجام ندادن آن، روزه اش باطل و قضای آن (بدون کفاره) بر او واجب خواهد بود.[۲۷]
نکته: مقاربت پس از پاک شدن از حیض و قبل از انجام غسل حیض، جایز اما مکروه است.[۲۸]
کفایت از وضو
به فتوای اکثر علما و مراجع تقلید، غسل حیض کفایت از وضو نمی کند و لازم است که برای به جای آوردن نماز علاوه بر غسل حیض، وضو هم گرفته شود.[۲۹] البته همانطور که در غسل جنابت ذکر شد، نظر آیه الله مکارم شیرازی بر خلاف این است و با تمام غسل های واجب و مستحبِ اثبات شده، می توان نماز خواند و کفایت از وضو می کنند.
غسل استحاضه
غسل واجب دیگری که مخصوص بانوان است، غسل استحاضه نام دارد. اِسْتِحاضه یکی از اقسام خون‌هایی است که از رحم زنان خارج می‌شود. به زن، در این مدت مُسْتَحاضه گفته می شود و لازم است که برای انجام برخی از اعمال مانند نماز و روزه احکام خاصی را رعایت کند.
استحاضه به سه نوع قلیله، متوسطه و کثیره تقسیم می‌شود. اعمالی همچون توقف در مساجد، خواندن آیات سجده دار قرآن و مقاربت بر مُستحاضه با رعایت احکامِ ویژه ی آن جایز است.
استحاضۀ قلیله
در استحاضه ی قلیله برای اقامه ی هر نماز، لازم است که علاوه بر وضو گرفتن، پنبه بهداشتی عوض شده یا آب کشیده شود و در صورتی که خون، خارج از دهانه رحم را نیز آلوده کرده است، لازم است که آب کشیده شود.[۳۰]
استحاضۀ متوسّطه
در استحاضه متوسطه، علاوه بر آن کارهایی که در استحاضه ی قلیله انجام می‌شود لازم است:
-
- یک غسل (غسل استحاضه) قبل از اولین نمازی که با خون استحاضه متوسطه می‌خواند انجام دهد.
- در روزهای بعد نیز، قبل از ادای نماز صبح، یک غسل استحاضه انجام دهد.[۳۱]
استحاضۀ کثیره
در استحاضه کثیره، علاوه بر انجام کارهایی که در استحاضه قلیله لازم است، پیش از ادای نماز ظهر و عصر و نیز پیش از به جای آوردن نماز مغرب و عشاء نیز، انجام غسل استحاضه لازم است و نباید بین وضو و غسل با نماز فاصله انداخت.[۳۲] در صورتی که بین نماز ظهر و عصر، و یا نماز مغرب و عشاء فاصله بیفتد، لازم است که برای هر نماز، جداگانه غسل نماید.[۳۳]
روزه گرفتن در حال استحاضه
روزه گرفتن بر زنی که در حال استحاضه است، واجب می باشد. بعضی از مراجع و فقها بر این اعتقادند که مستحاضه در طول روزه داری، موظف است تا جایی که می‌تواند از خروج خون جلوگیری کند.[۳۴]
روزه ی مستحاضه به شرطی صحیح است که؛ غسل‌هایی را که برای ادای نمازها لازم است، انجام داده باشد، علی الخصوص در استحاضه ی کثیره، یکی از شروط اصلی صحت روزه، انجام غسلِ نماز مغرب و عشای شب قبل دانسته شده است.[۳۵]
کیفیت غسل استحاضه
غسل استحاضه نیز همانند سایر غسل‌ها به دو روش ترتیبی و ارتماسی انجام می‌شود و فقط در نیت با سایر غسل ها تفاوت دارد. البته طبق نظر علما و مراجع، می‌توان یک غسل را به نیت چند غسل مختلف انجام داد. مثلاً می توان به نیت غسل استحاضه و غسل جمعه و غسل جنابت فقط یک غسل انجام داد.[۳۶]
چنانچه در اثنای غسل خون قطع نشود اشکالی ندارد، ولی اگر در حال غسل، استحاضه متوسطه به استحاضه کثیره تبدیل شود، بر مکلف لازم است که غسل را از ابتدا انجام دهد.[۳۷]
لازم است که این غسل پس از داخل شدن وقت نماز انجام شود و بین غسل و وضو با ادای نماز فاصله نیفتد.[۳۸]
جواز برخی از اعمال، با غسل استحاضه
اعمالی که بر زن حائض حرام است، برای مُستحاضه اشکالی ندارد؛ من جمله ورود به مسجد الحرام و مسجد النبی و توقف در سایر مساجد، خواندن سوره‌ها و آیات سجده دار و مقاربت. البته برخی از فقها و مراجع تقلید، جواز این اعمال را مشروط به انجام غسلهای واجب استحاضه یا تمام مقدمات و کارهای لازم برای اقامه ی نماز می‌دانند.[۳۹]
انجام بعضی از اعمال مانند دست زدن به خطوط قرآن مشروط به داشتن طهارت است. نظرات و فتاوای فقها، درباره ی حکم شرعی مُستحاضه برای جواز انجام این کارها متفاوت است: بعضی از ایشان انجام چنین کارهایی را جایز نمی‌دانند و بعضی دیگر، وضو گرفتن یا انجام غسلی را که برای اقامه ی نماز لازم است، مجدداً برای انجام این اعمال لازم می‌دانند.[۴۰]
غسل نفاس
یکی دیگر از غسل های واجب که خاص زنان است،غسل نفاس است. از هنگامی که اولین جزء بچه از رحم مادر خارج می شود، هر خونی که زن می بیند، اگر پیش از ده روز یا سرِ ده روز قطع شود، خون نفاس است و زن را در این حال، نفساء می‌گویند.
نفاس چیست؟
نِفاس، خونی است که زن در هنگام زایمان یا سقط جنین و بعد از آن تا ده روز می‌بیند. بر این اساس، خون‌هایی که بیش از ده روز (و بر طبق نظر برخی از مراجع: بیش از ایام عادت ماهیانه) ادامه داشته باشد، نفاس نیست و آن را خون استحاضه می گویند. همه ی احکام زن حائض برای نُفَساء نیز جاری است، احکامی مانند تحریم نماز و توقف در مسجد.
زمان وجوب غسل نفاس
غسل نفاس برای ادای فریضه ی نماز یا سایر اعمالی که مشروط به داشتن طهارت است، پس از پایان نفاس، واجب می‌شود. به فتوای اکثر فقها و مراجع تقلید، غسلِ نفاس، از وضو کفایت از وضو نمی‌کند و لازم است برای خواندن نماز علاوه بر غسل نفاس، وضو هم گرفته شود. البته همانگونه که قبلاً ذکر شد، نظر آیه الله مکارم شیرازی، کفایت از وضو برای تمام غسل های واجب و مستحب است.
نکته: خونی که زن، پس از سقط جنین می بیند، از نظر بیشتر فقها و مراجع در حکم خون نفاس است و احکام نفاس بر آن جاری است.
آیا احکام نفاس بر سزارین هم جاری است؟
در استفتاء از بیشتر فقها و مراجع تقلید، تفاوتی بین حکم نفاس در زایمان طبیعی و سزارین وجود ندارد و خونی که پس از تولد طفل، از مجرای طبیعی خارج می شود و می داند که خون به دلیل بروز جراحت و زخم نیست، در حکم خون نِفاس خواهد بود.[۴۱]
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت ها
- مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۷ و۳۹۰.
- طباطبایی حکیم، مستمسک العروه، الناشر دار إحیاء التراث العربی، ج۳، ص۶۸، ۷۲ و ۳۴۱.
- به قصد رجا یعنی اینکه به امید ثواب، عملی را انجام بدهند. چه بسا عملی دلیل شرعی روشنی نداشته باشد اما کار خوبی باشد و شخص، آن را انجام بدهد به امید اینکه ثواب به او بدهند. یعنی مکلف، آن عمل را به احتمال اینکه به خدای تعالی نزدیک می کند انجام دهد، مثلاً در متن اصلی زیارت عاشورا اینگونه آمده است که ۱۰۰ مرتبه لعن و سلام گفته شود، اما شخص می تواند در صورت معذوریت و کمبود وقت، یک مرتبه بخواند به امید اینکه ان شاء الله ثواب خواندن زیارت عاشورای کامل را برای او در نظر بگیرند.
- فرهنگ فارسی دهخدا
- برای نمونه نگاه کنید به حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۷۷-۵۴۴؛ طباطبایی یزدی، العروه الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۲.
- نگاه کنید به حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۷۷-۵۴۴.
- شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۴۰.
- شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص ۱۹۵.
- طباطبائی حکیم، مستمسک العروه الوثقی، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۳۳۶.
- عروه الوثقی، فی حکم الشهید، مسئله ۱۱.
- همان
- عروه الوثقی، فی غسل مسّ میّت.
- همان
- همان
- تحریرالوسیله، ج۱، ص۶۳، مسئله ۱.
- سوره نساء، آیه ۴۳
- ترجمه مهدی الهی قمشه ای
- توضیح المسائل، مسئله ۳۴۵، ۳۴۹، ۳۵۰، ۳۵۱.
- زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی جُبَعی (۱۳ شوال ۹۱۱ هجری قمری- ۹۶۵ یا ۹۶۶ هجری قمری)، معروف به شهید ثانی، از افراد سرشناس علم فقه شیعه است.
- کتاب الروضه البهیه فی شرخ اللمعه الدمشقیه، ج ۱
- الحدائق الناضره، ج۴، ص۱۸۲
- مصباح الفقیه، ج۳، ص۲۱۹.
- العروه الوثقی، ج۱، ص۴۶۶.
- مصباح الهدی، ج۴، ص۷۰
- طباطبایی یزدی، العروه الوثقی، ج۱، ص۵۸۰
- توضیح المسائل مراجع، م۴۶۶
- بحرانی، الحدائق الناضره، ج۱۳، ص۱۲۳-۱۲۴
- نجفی، جواهر الکلام، ج۳، ص۲۰۵-۲۰۷
- توضیح المسائل مراجع، م۴۶۶
- توضیح المسائل مراجع، م۳۹۴
- همان، م ۳۹۵
- همان، م ۴۱۳
- همان، م ۳۹۶
- همان، م ۴۱۷
- همان، م ۴۱۸
- همان، م ۳۸۹
- همان، م ۴۱۶
- همان، م ۴۱۳
- همان، م ۴۲۸
- همان، م ۴۲۷
- پرسمان، احکام بانوان
