به گزارش روابط عمومی ستاد اقامه نماز استان ایلام، در عصر دیجیتال، یکی از پرسش‌های محوری جوامع دینی، چگونگی بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای تقویت باورهای معنوی و به ویژه ترویج فریضه الهی نماز در میان نسل جوان است.
به منظور واکاوی این موضوع، با علی کریمی، مدیرکل فناوری اطلاعات و ارتباطات استان ایلام، به گفت‌وگو نشستیم.
وی در این مصاحبه، با تشریح فرصت‌ها و تهدیدهای پیش رو، به بیان تجربه‌های موفق استان ایلام و ارائه راهکارهای عملیاتی برای خانواده‌ها و مدارس پرداخت.
در ادامه شرح مصاحبه را می‌خوانیم:
سوال اول: به نظر شما فناوری‌های نوین و فضای مجازی چه فرصت‌ها و چه تهدیدهایی برای ترویج نماز در نسل نو ایجاد کرده‌اند؟
با سلام و تشکر از شما بابت پرداختن به این موضوع مهم. فضای مجازی را باید به مثابه یک تیغ دو لبه دید که هم‌زمان هم فرصت‌های بی‌نظیری می‌آفریند و هم تهدیدهایی را ایجاد می‌کند. در بعد فرصت‌ها، ما شاهد دسترسی آسان و همگانی به منابع آموزشی جذاب هستیم. دیگر دوران کتاب‌های خشک و یک‌طرفه گذشته است. امروزه یک نوجوان می‌تواند با انیمیشن‌های زیبا، فیلم‌های کوتاه و نرم‌افزارهای تعاملی، با فلسفه و شیوه نماز خواندن به شکلی عمیق و ماندگار آشنا شود. دوم، امکان برگزاری کلاس‌ها و جلسات معنوی آنلاین است که محدودیت‌های جغرافیایی را از بین برده.
یک نوجوان در روستایی دورافتاده در استان ایلام می‌تواند در کلاس تفسیر قرآن یک استاد برجسته در قم شرکت کند. سوم، قدرت شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها در گسترش پیام‌های دینی است. چهارم، ایجاد گروه‌های مجازی خانوادگی و مذهبی که فضایی برای تشویق متقابل به نماز و اشاعه خیر هستند. و در نهایت، اپلیکیشن‌های کاربردی مانند اذان‌گو، قبله‌نما و یادآور نماز که به صورت عملی به فرد کمک می‌کنند.
اما در مقابل، تهدیدها نیز جدی هستند. اصلی‌ترین تهدید، حواس‌پرتی و کاهش تمرکز نوجوانان است. جذابیت ذاتی بازی‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند نماز را به حاشیه براند. تهدید دوم، مواجهه بی‌واسطه با محتوای غیردینی و ضد ارزشی است که ممکن است ذهن پرسشگر جوان را دچار تشویش کند. و سوم، جایگزینی سرگرمی‌های دیجیتال به جای برنامه‌های مذهبی است؛ یعنی زمانی که باید به فعالیت‌های معنوی اختصاص یابد، صرف پلتفرم‌های سرگرمی می‌شود.
سوال دوم: با توجه به این فرصت‌ها، چگونه می‌توان به صورت عملی از این ابزارهای دیجیتال برای آموزش و تقویت فرهنگ دینی بهره برد؟
پاسخ به این سوال در گرو تولید محتوای هوشمندانه و متناسب با ذائقه نسل جدید است. ما نمی‌توانیم با روش‌های دیروز، مخاطب امروز را جذب کنیم. راهکارهای متعددی وجود دارد:
– طراحی اپلیکیشن‌های تعاملی و بازی‌محور برای کودکان: به جای آموزش خشک، می‌توانیم با بازی، قصه و انیمیشن، کودکان را با نماز آشنا کنیم. به عنوان مثال، بازی که در آن شخصیت اصلی کاراکتر با انجام نماز به مراحل بالاتر می‌رود.
– تولید محتوای ویدیویی کوتاه و جذاب: باید از قالب‌های پرطرفدار مانند موشن گرافیک و ویدیوهای کوتاه شبکه‌ای (Reels, Shorts) استفاده کنیم تا فلسفه نماز، داستان‌های مربوط به آن و تاثیراتش در زندگی را به زبانی ساده بیان کنیم.
– استفاده از پیام‌رسان‌ها برای ارسال روزانه محتوای معنوی: ارسال روزانه یک حدیث، یک نکته اخلاقی یا یک داستان کوتاه در مورد نماز در کانال‌ها و گروه‌ها، یادآوری ملایم و مستمری است.
– راه‌اندازی سامانه‌های آنلاین پرسش و پاسخ دینی: نسل جوان پرسشگر است. باید فضایی امن ایجاد کرد که جوانان بتوانند سوالات و شبهات خود را بپرسند و مستقیماً از کارشناسان مذهبی پاسخ بگیرند.
– توسعه نرم‌افزارهای یادآور نماز هوشمند: اپلیکیشن‌هایی که نه تنها زمان اذان را اعلام می‌کنند، بلکه بر اساس موقعیت جغرافیایی کاربر (مثلاً وقتی در پارک است یا مرکز خرید) او را به بهترین نحو برای ادای نماز راهنمایی کنند.
سوال سوم: استان ایلام چه تجربه‌های موفقی در زمینه استفاده از فناوری برای جذب نسل نو به نماز داشته است؟
خوشبختانه در استان ایلام گام‌های خوبی برداشته شده است. از جمله می‌توانم به برگزاری مسابقات آنلاین قرآنی و نماز با اهدای جوایز تشویقی اشاره کنم. این مسابقات در بستر فضای مجازی برگزار شد و استقبال بسیار خوبی به خصوص از سوی نوجوانان داشت. تجربه موفق دیگر، استفاده آزمایشی از فناوری واقعیت مجازی (VR) برای شبیه‌سازی تجربه حضور در مساجد تاریخی و مقدس مانند مسجدالنبی بوده است. این کار به جوانانی که امکان سفر به این اماکن را ندارند، احساسی تقریباً واقعی از فضای معنوی آنجا می‌دهد. همچنین، تولید پادکست‌های صوتی با موضوع خاطرات نماز که توسط شخصیت‌های محبوب و موفق استان ضبط شده، بسیار تاثیرگذار بوده است. شنیدن تجربه مستقیم یک ورزشکار یا دانشمند موفق درباره نقش نماز در زندگی‌اش، برای نسل جوان بسیار الهام‌بخش است.
سوال چهارم: برای کاهش اثرات منفی فضای مجازی بر نمازخوانی کودکان و نوجوانان چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟
مقابله با تهدیدها نیازمند یک عزم سه‌جانبه از سوی خانواده، مدرسه و نهادهای فرهنگی است. اولین و مهم‌ترین راهکار، آموزش سواد رسانه‌ای به والدین و دانش‌آموزان است. والدین باید بدانند فرزندانشان در فضای مجازی چه می‌کنند و چگونه می‌توانند آنان را راهنمایی کنند. راهکار دوم، استفاده از نرم‌افزارهای کنترل parental control برای ایجاد محدودیت دسترسی به محتوای غیرضروری و نامناسب است. سوم، تعریف برنامه‌های زمان‌بندی مشخص برای استفاده از گوشی و فضای مجازی است. به عنوان مثال تعیین ساعاتی که در آن استفاده از گوشی ممنوع است، مانند زمان نماز یا ساعت‌های خانوادگی. چهارم، تقویت فعالیت‌های گروهی و حضوری مذهبی است. ما نمی‌توانیم فضای مجازی را حذف کنیم، اما می‌توانیم با برنامه‌های جذاب حضوری، رقابت ایجاد کنیم. و در نهایت، فرهنگ‌سازی برای ایجاد تعادل بین استفاده از فناوری و انجام فرایض دینی است.
سوال پنجم: چه برنامه‌های مدونی برای هماهنگی هرچه بیشتر فناوری و آموزش دینی در استان وجود دارد؟
در سطح استان، برنامه‌ریزی‌های ساختاریافته‌ای در حال انجام است. مهم‌ترین آن، همکاری نزدیک با آموزش و پرورش برای ادغام آموزش دیجیتال نماز در برنامه‌های مدارس هوشمند است. به این معنا که محتوای دیجیتال تولید شده، در سامانه شاد و دیگر پلتفرم‌های آموزشی مدارس بارگذاری و تدریس شود. همچنین، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای معلمان، مربیان پرورشی و مبلغان مذهبی در دستور کار قرار دارد تا این عزیزان خود را با ابزارها و روش‌های نوین آموزش دینی مجهز کنند.
سوال ششم: به نظر شما نقش رسانه‌های اجتماعی در فرهنگ‌سازی نماز برای نسل نو چگونه قابل بهره‌برداری است؟
رسانه‌های اجتماعی امروزه پرقدرت‌ترین ابزار فرهنگ‌سازی هستند. ما باید زبان این رسانه‌ها را به خوبی یاد بگیریم. تولید و انتشار کلیپ‌های کوتاه و تاثیرگذار از الگوهای جوان نمازخوان بسیار موثر است. وقتی یک دانشجوی موفق یا یک هنرمند محبوب از نماز می‌گوید، اثرش صدچندان است. دوم، ایجاد چالش‌های مثبت است. به عنوان مثال، «چالش نماز اول وقت» که کاربران تجربه خود از نماز خواندن در اول وقت را به اشتراک می‌گذارند. سوم، راه‌اندازی کمپین‌های مجازی با هشتگ‌های اختصاصی مانند #نماز_صلاح_زندگی که بتواند فراگیر شود. و چهارم، بهره‌گیری از قابلیت پخش زنده (Live) برای پخش مراسم معنوی، جلسات پرسش و پاسخ با علما و مناسبت‌های مذهبی است که امکان تعامل مستقیم را فراهم می‌کند.
سوال پایانی: پیشنهاد حضرت‌عالی برای مشارکت موثر خانواده‌ها و مدارس در این مسیر چیست؟
مدیرکل فناوری اطلاعات استان ایلام: پیشنهاد من این است که خانواده‌ها و مدارس به جای مقابله، همراهی و هدایت را در پیش بگیرند. خانواده‌ها باید همراه فرزندانشان از اپلیکیشن‌های مذهبی استفاده کنند و درباره آن‌ها گفت‌وگو کنند. تشکیل گروه‌های خانوادگی در پیام‌رسان‌ها می‌تواند برای تشویق به نماز جماعت و دیگر برنامه‌های مذهبی مفید باشد. از سوی دیگر، مدارس باید نرم‌افزارها و منابع دیجیتال مفید را به دانش‌آموزان معرفی کنند و آن‌ها را در استفاده از این منابع راهنمایی نمایند. در نهایت، برگزاری جلسات مشترک اولیا و مربیان با موضوع «فناوری و تربیت دینی» می‌تواند به یک هم‌اندیشی و هماهنگی ارزشمند بین خانه و مدرسه منجر شود تا همه با هم برای هدفی مقدس یعنی تعالی معنوی نسل آینده گام برداریم.
