مادر در نظام تربیتی اسلام جایگاه والا و بی بدیلی دارد/ارتباط بین خانه و مدرسه یکی از ارکان اساسی تربیت موفق است
به گزارش روابط عمومی ستاد اقامه نماز خراسان رضوی، در راستای توسعه و ترویج فرهنگ نماز در بین نسل نو، روابط عمومی ستاد اقامه نماز استان در راستای سی و دومین اجلاس سراسری نماز با عنوان “مادران، فرزندان، فناوری های نوین و راهبردی” با صدیقه خدیوی مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی در روز شنبه هفدهم خردادماه گفتگو کرد.
مشروح گفتگو را در زیر بخوانید.
از نسل امروز و کودکان چه تعریف و شناختی دارید؟؟
صدیقه خدیوی مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی در پاسخ به سوال اول گفت: نسل امروز را باید نسل “دیجیتال بومی” یا “نسل آلفا” نامید که در عصر انفجار اطلاعات و فناوری‌های نوین به دنیا آمده‌اند. این کودکان از همان لحظه تولد با دستگاه‌های دیجیتال، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی آشنا هستند و دنیای مجازی برای آنها به اندازه دنیای واقعی ملموس و طبیعی است.
وی ادامه داد: براساس مطالعات روانشناسی رشد و تحقیقات میدانی که انجام شده است، این نسل دارای ویژگی‌های شاخصی است که آنها را از نسل‌های قبل متمایز می‌کند. قدرت پردازش چندگانه اطلاعات، توانایی انجام چند کار به صورت همزمان، سرعت بالا در یادگیری مهارت‌های دیجیتال و نیاز به دریافت بازخورد فوری از جمله این ویژگی‌هاست. این کودکان دیگر صبر و حوصله نسل‌های قبل را ندارند و انتظار دارند همه چیز با سرعت اینترنت پیش برود.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی افزود: از سوی دیگر، این نسل حساسیت بالایی نسبت به عدالت، صداقت و شفافیت دارد. آنها به راحتی تناقض‌ها را تشخیص می‌دهند و نسبت به رفتارهای دوگانه بزرگسالان واکنش نشان می‌دهند. تمایل به یادگیری تعاملی و مشارکتی، علاقه به بیان نظرات و دیده شدن و نیاز به احترام و توجه از دیگر خصوصیات بارز این نسل است.
صدیقه خدیوی بیان کرد: در عین حال، این نسل با چالش‌هایی نیز مواجه است. کاهش تمرکز، وابستگی شدید به فناوری، ضعف در مهارت‌های ارتباطی حضوری و کاهش تحمل در برابر سختی‌ها از جمله این چالش‌هاست. همچنین شاهد افزایش اضطراب و استرس در این کودکان هستیم که ناشی از مواجهه زودهنگام با حجم عظیم اطلاعات و انتظارات بالای محیط است.
وی اظهار کرد: نکته مهم این است که این نسل با وجود همه این ویژگی‌ها، همچنان همان نیازهای فطری و عاطفی نسل‌های قبل را دارد. نیاز به محبت، امنیت، تأیید و معنویت در آنها کاملاً زنده است، فقط باید با زبان و روش‌های متناسب با عصر آنها به این نیازها پاسخ دهیم.
دیدگاه شما در مورد جایگاه مادر در خانواده در تربیت دینی فرزندان چیست؟؟
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی در صحبت دیگر خود افزود: مادر در نظام تربیتی اسلام جایگاه والا و بی بدیلی دارد. قرآن کریم در آیات متعدد از جمله آیه شریفه “وَوَصَّیْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهًا وَوَضَعَتْهُ کُرْهًا” به نقش ویژه مادر اشاره می‌کند. در روایات اسلامی، مادر را “مدرسه اول”، “معلم نخستین” و “محراب عاطفه” خانواده نامیده‌اند.
صدیقه خدیوی اضافه کرد: براساس تحقیقات علمی، حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد شخصیت دینی و اخلاقی کودک در هفت سال اول زندگی و عمدتاً در محیط خانواده شکل می‌گیرد. در این میان، مادر به دلیل ارتباط عاطفی عمیق، حضور مستمر و تأثیر غیرقابل انکار، نقش اصلی را ایفا می‌کند. مادر نه تنها اولین معلم دینی کودک است، بلکه اولین الگوی عملی ایمان و عبادت نیز محسوب می‌شود.
وی در صحبت دیگری گفت: در بنیاد شهید، ما شاهد نمونه‌های بی نظیری از مادران شهدا هستیم که با وجود همه سختی‌ها و محرومیت‌ها، فرزندانی مؤمن، مخلص و فداکار تربیت کردند. این مادران با صبر، استقامت و توکل بر خدا، نشان دادند که تربیت دینی موفق نیازمند امکانات مادی فراوان نیست، بلکه نیازمند ایمان راسخ، اخلاص و عمل صالح است.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی بیان کرد: مادر در تربیت دینی نقش‌های متعددی از جمله نقش عاطفی(ایجاد پیوند عاطفی مثبت با مفاهیم دینی)، نقش آموزشی (انتقال معارف دینی متناسب با سن کودک)، نقش الگویی (نمایش عملی رفتارهای دینی)، نقش حمایتی (پشتیبانی از رشد معنوی فرزند) و نقش نظارتی (مراقبت از سلامت دینی و اخلاقی) ایفا می کند.
صدیقه خدیوی ادامه داد: مادر با استفاده از فرصت‌های طلایی مثل لحظات قبل از خواب، زمان غذا خوردن، یا هنگام بازی، می‌تواند مفاهیم دینی را به شیرین‌ترین شکل به فرزندان منتقل کند. او می‌تواند با قصه‌های قرآنی، سرودهای مذهبی، و بازی‌های آموزشی، فضایی شاد و معنوی در خانه ایجاد کند که کودک با میل و رغبت جذب دین شود.
وی گفت: نکته کلیدی این است که مادر باید خود را برای این رسالت مهم آماده کند. افزایش دانش دینی، مهارت‌های تربیتی، آشنایی با روانشناسی کودک و نوجوان، و مهم‌تر از همه، تقویت ایمان و تقوای شخصی، از ضروریات این آمادگی است.
چگونه می‌شود ارتباط مستمر خانه و مدرسه مدیریت کرد تا در یک تربیت درست ادامه و مؤثر باشد؟؟
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی اضافه کرد: ارتباط مؤثر بین خانه و مدرسه یکی از ارکان اساسی تربیت موفق است. متأسفانه در بسیاری از موارد شاهد گسست یا ناهماهنگی بین این دو نهاد مهم تربیتی هستیم که نتیجه آن سردرگمی کودک و کاهش اثربخشی تلاش‌های تربیتی است.
صدیقه خدیوی در ارتباط موثر بین خانه و مدرسه چند پیشنهاد ارائه کرد و افزود: برای ایجاد و مدیریت این ارتباط، پیشنهاد می‌کنم از مدل “شبکه تربیتی یکپارچه” استفاده شود. این مدل شامل چند محور اساسی است، اول، ایجاد ساختارهای ارتباطی منظم و هدفمند. تشکیل “شورای هماهنگی تربیتی” با حضور نمایندگان والدین، معلمان و مدیریت مدرسه که به صورت ماهانه جلسات منظم داشته باشد. در این جلسات، برنامه‌های تربیتی هماهنگ طراحی و پیگیری شود.
وی ادامه داد: دوم، استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی طراحی اپلیکیشن یا پلتفرم اختصاصی که والدین و معلمان بتوانند به صورت مستمر در ارتباط باشند، پیشرفت‌های تحصیلی و تربیتی را رصد کنند، و تجربیات موفق را به اشتراک بگذارند. این سیستم می‌تواند شامل بخش‌های مختلفی مثل گزارش رفتاری، پیشرفت درسی، فعالیت‌های دینی و اخلاقی باشد.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی بیان کرد: سوم، برگزاری کارگاه‌های آموزشی مشترک. والدین و معلمان باید در کارگاه‌های مشترک شرکت کنند تا با روش‌های نوین تربیتی آشنا شوند و زبان مشترکی برای تربیت پیدا کنند. موضوعاتی مثل “تربیت دینی در عصر دیجیتال”، “مدیریت فضای مجازی کودکان” و “روش‌های خلاقانه آموزش نماز” می‌تواند محور این کارگاه‌ها باشد.
صدیقه خدیوی اظهار کرد: چهارم، ایجاد “دفترچه ارتباط دیجیتال” که در آن علاوه بر مسائل درسی، به موضوعات تربیتی، اخلاقی و دینی نیز پرداخته شود. این دفترچه می‌تواند شامل بخش‌هایی برای ثبت رفتارهای مثبت، چالش‌های تربیتی، و پیشنهادات دوطرفه باشد.
وی مورد پنجم ارتباط موثر بین خانه و مدرسه این گونه بیان کرد و گفت: طراحی برنامه‌های مشترک خانه و مدرسه. مثلاً اگر در مدرسه هفته نماز برگزار می‌شود، خانواده‌ها نیز در خانه برنامه‌های مکمل داشته باشند. یا اگر در خانه بر موضوع خاصی مثل صداقت تأکید می‌شود، مدرسه نیز همان موضوع را در برنامه‌های خود بگنجاند.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی ادامه داد: ششم، تشکیل “حلقه‌های صالحین” یا گروه‌های کوچک از والدین که به صورت منظم با معلمان جلسه داشته باشند و تجربیات موفق تربیتی را به اشتراک بگذارند. این حلقه‌ها می‌توانند محور موضوعی داشته باشند، مثلاً حلقه تربیت دینی، حلقه مدیریت فضای مجازی و … اما مورد هفتم ایجاد “بانک ایده‌های تربیتی” که والدین و معلمان بتوانند ایده‌ها و تجربیات موفق خود را در آن ثبت کنند و دیگران از آن بهره‌مند شوند.
از نگاه شما امروز در تربیت دینی تهدیدها و فرصت‌ها چه می‌باشد؟؟
صدیقه خدیوی در مورد تهدید ها چند نکته را بیان کرد و گفت: اولین و مهم‌ترین تهدید، هجمه فرهنگی گسترده از طریق فضای مجازی است. شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های رایانه‌ای و محتوای نامناسب اینترنتی که به راحتی در دسترس کودکان قرار دارد، ارزش های دینی و اخلاقی را به چالش می‌کشد. کودکان ما در معرض محتوایی قرار دارند که اغلب با آموزه‌های دینی ما در تضاد است.
وی اضافه کرد: دومین تهدید، کاهش زمان کیفی خانواده‌ها با یکدیگر است. مشغله‌های کاری والدین، استفاده افراطی از گوشی‌های هوشمند، و سبک زندگی مدرن باعث شده که خانواده‌ها زمان کمتری برای گفتگو، نماز جماعت خانوادگی، و فعالیت‌های معنوی مشترک داشته باشند.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی یادآور شد: سومین تهدید، تضعیف اقتدار والدین و مربیان دینی در عصر اطلاعات است. کودکان امروز به منابع اطلاعاتی متعددی دسترسی دارند و دیگر والدین تنها منبع دانش و اطلاعات نیستند. این موضوع گاهی باعث می‌شود که کودکان اطلاعات نادرست یا ناقصی دریافت کنند که با آموزه‌های دینی در تعارض باشد.
صدیقه خدیوی در مورد تهدید چهارم تربیت دینی افزود: الگوهای نامناسب و جذاب در رسانه‌ها و فضای مجازی است. سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرهایی که سبک زندگی غیردینی را ترویج می‌کنند، برای کودکان و نوجوانان بسیار جذاب هستند و می‌توانند جایگزین الگوهای دینی شوند.
وی در خصوص آخرین تهدید توضیح داد و گفت: شکاف نسلی و عدم درک متقابل بین والدین و فرزندان است. والدینی که با دنیای دیجیتال آشنا نیستند، نمی‌توانند به خوبی با فرزندان خود ارتباط برقرار کنند و آنها را در این فضا هدایت نمایند.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی در حصوص فرصت های تربیت دینی نکاتی را نیز بیان کرد و ادامه داد: اولین فرصت، امکان استفاده از فناوری‌های نوین برای تولید و انتشار محتوای دینی جذاب است. انیمیشن‌های قرآنی، بازی‌های آموزشی دینی، اپلیکیشن‌های تعاملی آموزش نماز و احکام، و پادکست‌های دینی ویژه کودکان، می‌توانند ابزارهای قدرتمندی برای جذب نسل جدید به سمت دین باشند.
وی بیان کرد: دومین فرصت، دسترسی آسان به منابع آموزشی متنوع و با کیفیت است. امروز والدین و مربیان می‌توانند به راحتی به کتاب‌های الکترونیک، دوره‌های آموزشی آنلاین، و منابع تربیتی معتبر دسترسی داشته باشند و دانش خود را ارتقا دهند.
صدیقه خدیوی اظهار کرد: سومین فرصت، امکان ایجاد شبکه‌های مجازی مادران مؤمن و مربیان دینی است. این شبکه‌ها می‌توانند بستری برای تبادل تجربیات، حمایت متقابل، و یادگیری مشارکتی باشند. گروه‌های تلگرامی، کانال‌های آموزشی، و وبینارهای تخصصی، نمونه‌هایی از این فرصت‌ها هستند.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی چهارمین و پنجمین فرصت های تربیت دینی را اینگونه توصیف کرد: افزایش آگاهی و حساسیت خانواده‌ها نسبت به اهمیت تربیت دینی است. بسیاری از خانواده‌ها امروز بیش از گذشته نگران آینده معنوی فرزندان خود هستند و آماده سرمایه‌گذاری زمانی و مالی برای تربیت دینی آنها هستند. همچنین در مورد فرصت آخر هم می توان به تنوع روش‌ها و ابزارهای تربیتی اشاره کرد. امروز می‌توانیم از روش‌های خلاقانه مثل قصه‌گویی دیجیتال، تئاتر تعاملی، اردوهای تربیتی_تفریحی و بازی‌های گروهی با محتوای دینی استفاده کنیم.
چه توصیه‌ها و تأکیداتی برای مادران و خانواده‌ها در خصوص فرزندان و نسل نو دارید؟؟
وی در پاسخ به این سوال گفت: اولین و مهم‌ترین توصیه من این است که “مادری دیجیتال آگاه” باشید. دیگر نمی‌توان با شیوه‌های سنتی و بدون شناخت فضای مجازی، فرزندان را تربیت کرد. مادران باید با دنیای دیجیتال آشنا شوند، مهارت‌های لازم را کسب کنند، و بتوانند فرزندان خود را در این فضا همراهی و هدایت نمایند. این به معنای استفاده افراطی از فناوری نیست، بلکه به معنای آگاهی و توانمندی برای مدیریت آن است.
صدیقه خدیوی بیان کرد: “الگوسازی عملی” را جایگزین موعظه و نصیحت کنید. کودکان امروز بیش از آنکه به حرف‌های ما گوش دهند، به رفتار ما نگاه می‌کنند. اگر می‌خواهید فرزندتان نمازخوان شود، خودتان باید بهترین نمازخوان باشید. اگر می‌خواهید فرزندتان صادق باشد، خودتان باید صداقت را در همه امور رعایت کنید. یادتان باشد که شما قدرتمندترین الگوی فرزندتان هستید.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی ادامه داد: “فضای معنوی شاد” در خانه ایجاد کنید. دین را با شادی، محبت و زیبایی عجین کنید. از سرودهای مذهبی شاد، جشن‌های دینی خانوادگی، و فعالیت‌های معنوی لذت‌بخش استفاده کنید. فرزندان باید احساس کنند که دینداری منبع شادی و آرامش است، نه محدودیت و سختی.
وی بیان کرد: “نماز خانوادگی” را نهادینه کنید. حتی اگر فقط پنج دقیقه در روز باشد، یک نماز جماعت خانوادگی برگزار کنید. این عمل ساده می‌تواند معجزه کند. فرزندان با دیدن پدر و مادر در کنار هم در حال عبادت، درس‌های بزرگی می‌آموزند. مورد پنجم را هم می توان به “قصه‌گویی دینی تعاملی” اشاره کرد. داستان های قرآنی و زندگی معصومین را به شکل تعاملی و با مشارکت کودکان بازگو کنید. از آنها بخواهید نقش‌آفرینی کنند، سؤال بپرسند، و نظر بدهند. این روش باعث درونی شدن مفاهیم دینی می‌شود.
صدیقه خدیوی گفت: “شبکه حمایتی” ایجاد کنید. با خانواده‌های هم‌فکر و دیندار ارتباط برقرار کنید. فرزندان شما نیاز دارند که دوستانی داشته باشند که ارزش‌های مشابهی دارند. برنامه‌های مشترک، اردوهای خانوادگی، و جلسات قرآن خانوادگی برگزار کنید. همچنین می توانید “گفتگوی باز و صمیمی” با فرزندان داشته باشید. فضایی ایجاد کنید که فرزندان بتوانند سؤالات، شبهات، و نگرانی‌های خود را بدون ترس از قضاوت مطرح کنند. به جای سرکوب سؤالات، به آنها پاسخ‌های منطقی و قانع‌کننده بدهید.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی یادآور شد: “مدیریت هوشمند فضای مجازی” را جدی بگیرید. به جای ممنوعیت مطلق که معمولاً نتیجه معکوس دارد، استفاده آگاهانه و کنترل شده را آموزش دهید. از نرم‌افزارهای کنترل والدین استفاده کنید، اما مهم‌تر از آن، اعتماد و آگاهی فرزندان را تقویت کنید. همچنین“صبر و استقامت” داشته باشید. تربیت دینی یک فرآیند طولانی‌مدت است و نتایج آن یک‌شبه ظاهر نمی‌شود. گاهی ممکن است احساس کنید که تلاش‌هایتان بی‌نتیجه است، اما مطمئن باشید که هر عمل خیری که انجام می‌دهید، اثر خود را خواهد گذاشت.
وی مورد آخر را این گونه توصیف کرد و گفت: “دعا و توسل” را فراموش نکنید. در کنار همه تلاش‌های تربیتی، همواره از خداوند متعال برای هدایت و صلاح فرزندانتان دعا کنید. توسل به اهل بیت علیهم‌السلام، خصوصاً حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به عنوان الگوی مادران، می‌تواند پشتوانه معنوی قوی برای شما باشد.
نحوه مدیریت دینی در درون خانواده در کنار مسائل خانه داری چگونه باید باشد؟؟
صدیقه خدیوی بیان کرد: یکی از چالش‌های مهم مادران امروز، ایجاد تعادل بین وظایف متعدد خانه‌داری و رسالت تربیت دینی فرزندان است. بسیاری از مادران احساس می‌کنند که زمان کافی برای هر دو ندارند و این موضوع باعث احساس گناه و ناکامی می‌شود. اما من معتقدم با رویکرد صحیح، می‌توان این دو را نه تنها متعارض، بلکه مکمل یکدیگر قرار داد.
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران خراسان رضوی اضافه کرد: رویکردی که من پیشنهاد می‌کنم “تربیت در بستر زندگی” است. این رویکرد به معنای جدا کردن زمان خاص برای تربیت دینی نیست، بلکه به معنای تبدیل تمام لحظات زندگی روزمره به فرصت‌های تربیتی است.
وی در پایان این گفتگو اظهار کرد: مهم‌ترین نکته این است که خودتان را تحت فشار قرار ندهید. کمال‌گرایی در این زمینه می‌تواند باعث خستگی و دلزدگی شود. قدم های کوچک ولی مستمر بردارید. یادتان باشد که خداوند به نیت‌ها نگاه می‌کند و هر تلاش صادقانه ای را ارج می‌نهد. مادران شهدا ما هم در شرایط سخت تر و با امکانات کمتر، فرزندانی مؤمن تربیت کردند.
