نماز در سیره و سخن امام حسن عسکری علیه السلام

۰ زمان تقریبی مطالعه 10 دقیقه

یازدهمین امام معصوم، امام حسن عسکری علیه السلام است که به سبب زندانی بودن و تحت الحفظ بودن در منطقه نظامی، به این لقب مشهور شده اند. ایشان در مدت عمر ۲۸ساله خود، راه پدران خویش را ادامه دادند و با مبارزات سیاسی و افشاگری، سعی در آگاه سازی مردم داشتند. از این رو، خلفای عباسی، به علت ترس از افشاگری های ایشان، همواره آن حضرت را تحت مراقبت های شدید نظامی قرار می دادند.
همانطور که می دانیم «نماز» و «امامان معصوم علیهم السلام» دو یار جدایی ناپذیر هستند. نقش مهم و اساسی نماز در سیره و سخن ائمه اطهار علیهم السلام از احادیث و روایاتی که به ایشان منتسب است، به خوبی قابل دریافت است. در این مقاله قصد داریم به کنکاش درباره موضوع «نماز در سیره و سخن امام حسن عسکری علیه السلام» بپردازیم. با ما همراه باشید.

نماز در سیره امام حسن عسکری علیه السلام

عمر شریف امام حسن عسکری علیه السلام رامیتوان به سه دوره مشخص تقسیم بندی نمود. دوره اول که مربوط به زندگی و اقامت آن حضرت در مدینه می شود، شامل ۱۳سال اول زندگی ایشان است که در جوار پدر بزرگوارشان سپری شد. دوره دوم زندگی ایشان، مربوط به ۱۰ سال بعدی عمر مبارک آن حضرت است که درسامرا و قبل از آغازامامت ایشان و به همراه پدر بزرگوارشان، حضرت امام هادی علیه السلام و تحت محافظت شدید دستگاه حاکم عباسی سپری شد. و اما، دوره سوم دوره امامت امام حسن علیه السلام است که حدود۶ سال به طول انجامید.

امام حسن علیه السلام ازشش سال دوران کوتاه امامتشان، سه سال آن رادرزندان های خلفای ستمگر عباسی گذرانیدند. اما با وجود شرایط خفقان شدید و فشارهای همه جانبه دستگاه حاکم، امام حسن علیه السلام، دست از هدایت و روشنگری برنداشتند و تا آخرین نفس، وظیفه امامت و هدایت خود را به نحو احسن به انجام رساندند. به گونه ای که حتی در زندان با استفاده از «سلاح نماز» به این امر مبادرت ورزیده و زندانبانان ظالم و ستمکار خود را هدایت کرده و از آنها، انسان هایی باایمان و عابد ساختند.

نقل است که، تنی چند از از عوامل خلیفه عباسی، نزد زندانبان امام حسن عسکری علیه السلام (که شخصی به نام صالح بن وصیف بود) رفته و به او گفتند: هر چه می توانی بر ابو محمد عرصه را تنگ کن و بر او سخت بگیر و هیچگونه آسایشی برایش باقی نگذار! صالح بن وصیف در پاسخ آنان گفت: بیش از این چه کنم؟ دو نفر از بدترین و شرورترین مأمورانم را برای آزار وی گماشته بودم، اما اینک هر دو بر اثر معاشرت با ابو محمدعلیه السلام، نه تنها او را به دیده یک زندانی نمی نگرند، بلکه او را پیشوا و مراد خود می دانند و در عبادت و نماز و روزه به جایگاه رفیعی دست یافته اند . سپس، صالح، دستور داد تا آن دو نگهبان را به حضور آوردند، عوامل خلیفه با عتاب به آن دو گفتند: وای بر شما، شما را چه شده که در مورد این مرد زندانی کوتاهی و مماشات می کنید؟ آن دو نگهبان گفتند: در مورد شخصی که روزها را روزه می گیرد و تمام شب را به نماز و عبادت و شب زنده داری سپری می کند، چه می توانیم بکنیم؟ او با کسی غیر از خدا همسخن نمی شود و به غیر از عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال به کار دیگری نمی پردازد . زمانی که به ما می نگرد، چهار ستون بدنمان می لرزد و هیبت و شکوه و بزرگی او تمام وجودمان را فرا می گیرد . عوامل خلیفه عباسی وقتی اوضاع را چنین دیدند با ناامیدی و حیرت، آنجا را ترک کردند.
محمد شاکری از یاران امام حسن عسکری علیه السلام در توصیف سیره ی آن حضرت و نقش عبادت و نماز و سجود در افعال عبادی و زندگی ایشان می گوید: «او در محراب عبادت می نشست و سجده می کرد در حالی که من می خوابیدم و بیدار می شدم و می خوابیدم در حالی که او همچنان در سجده بود. او کم خوراک بود. برایش میوه هایی می آوردند، او یکی دو تا از آنها را می خورد و می فرمود: محمد! اینها را برای بچه هایت ببر.»[۲]

عقید، خادم امام هادی و امام حسن عسکری علیه السلام درباره علاقه و میزان اهمیت ایشان نسبت به نماز می گوید: زمانی که حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در بستر بیماری بود و واپسین لحظات حیات خویش را سپری می کردند، از من مقداری داروی جوشانده درخواست کردند، من آنرا تهیه کرده و به حضور ایشان بردم، در آن هنگام امام متوجه شد که وقت نماز صبح رسیده است، فرمودند: می خواهم برای ادای نماز آماده شوم، سجاده نمازِحضرت را در بسترش آماده کردیم، ایشان از خدمتکاری که در آنجا حضور داشت آب وضو را گرفته و بعد از اینکه با آن آب وضو به جا آوردند، آخرین نماز صبح را بر روی همان سجاده به جا آوردند و لحظاتی بعد روح بلند آن حضرت به عالم بالا عروج نمود.[۳]
ابوهاشم جعفری یکی از یاران امام حسن عسکری علیه السلام، درباره ی اقامه ی نماز اول وقتِ آن حضرت می گوید: «روزی به حضور حضرت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدم و آن حضرت را مشغول نوشتن مشاهده کردم. در همین حین، وقت نماز داخل شد. دیدم که امام، دست از نوشتن برداشته و آماده ی اقامه نماز شدند. من با حیرت و شگفتی تمام ملاحظه کردم که قلم بر روی کاغذ همچنان حرکت می کرد و می نوشت تا اینکه کار کتابت کاغذ به پایان رسید . من از شوق دیدن این کرامت به سجده افتادم و وقتی که امام نمازشان را به پایان رساندند، برگشته و قلم را بدست گرفته و به مردم اذن ورود دادند.»[۴].

نماز در سخن و کلام امام حسن عسکری علیه السلام

امام حسن عسکری علیه السلام، علاوه بر اینکه خود، در ادای فریضه نماز، پیشتاز و الگو بودند، دیگران را نیز به اهتمام به ادای نماز و مداومت بر اقامه ی صحیح و بااخلاص آن توصیه می کردند. روایات متعددی در این زمینه از ایشان نقل شده است که در اینجا به چند مورد از این روایات اشاره می کنیم:

قالَ الامام العسکری علیه السلام لِشیعَتِهِ: «أوُصیکُمْ بِتَقْوَی اللهِ وَالْوَرَعِ فی دینِکُمْ وَالاْجْتِهادِ لِلّهِ، وَ صِدْقِ الْحَدیثِ، وَأداءِ الاْمانَهِ إلی مَنِ ائْتَمَنَکِمْ مِنْ بِرٍّ أوْ فاجِر، وِطُولِ السُّجُودِ، وَحُسْنِ الْجَوارِ.»[۵]

امام حسن عسکری علیه السلام به شیعیان و دوستان خود فرمود: تقوای الهی را پیشه کنید و در امور دین ورع داشته باشید، در تقرّب به خداوند کوشا باشید و در صحبت‌ها صداقت نشان دهید، هرکس امانتی را نزد شما نهاد آن را سالم تحویلش دهید، سجده‌های خود را در مقابل خداوند طولانی کنید و به همسایگان خوش رفتاری و نیکی نمائید.

قالَ الإمامُ الْحَسَنِ الْعَسْکَری علیه السلام: «عَلامَهُ الاْیمانِ خَمْسٌ: التَّخَتُّمُ بِالْیَمینِ، وَ صَلاهُ الإحْدی وَ خَمْسینَ، وَالْجَهْرُ بِبِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم، وَ تَعْفیرُ الْجَبین، وَ زِیارَهُ الاْرْبَعینَ.»[۶]

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: علامت و نشانه ایمان پنج چیز است: انگشتر به دست راست داشتن، خواندن پنجاه و یک رکعت نماز، خواندن «بسم الله الرّحمن الرّحیم» (در نماز ظهر و عصر) با صدای بلند، پیشانی را در حال سجده روی خاک نهادن و زیارت اربعین امام حسین علیه السلام.

لازم به ذکر است که منظور امام، از ۵۱ رکعت نماز، ۱۷ رکعت نمازهای واجب و ۳۴ رکعت تعقیبات و نافله های آنهاست . البته نافله به نمازهای مستحبی می گویند اما، از آنجا که برای نافله های نمازهای واجب توصیه و سفارش فراوان شده و مخصوصاً در مورد نافله های شب سفارش مؤکد صورت گرفته است، به همین دلیل، در این حدیث، ادای آنها در کنار نمازهای فریضه یکی از نشانه های اهل ایمان ذکر شده است .

امام حسن عسکری علیه السلام در روایتی به درجات اهل نماز اشاره کرده و فرمودند: «زمانی که بنده به سوی جایگاه نمازش می رود تا نماز بخواند خدای عزوجل به ملائکه اش می فرماید: آیا بنده مرا نمی بینید که چگونه از همه خلائق بریده و به سوی من آمده است، در حالی که به رحمت و جود و رأفت من امیدوار است؟ شما را شاهد می گیرم که رحمت و کرامت خود را مخصوص او گردانیدم»[۷]
قالَ الإمامُ الْحَسَنِ الْعَسْکَری – علیه السلام – : أجْمِعْ بَیْنَ الصَّلاتَیْنِ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ، تَری ما تُحِبُّ.[۸]

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: نماز ظهر و عصر را به دنبال هم ودر اوّل وقت به پا دار، که در نتیجه آن فقر و تنگ دستی از بین می رود و به مقصود خود خواهی رسید.

قالَ الإمامُ الْحَسَنِ الْعَسْکَری علیه السلام:«لَیْسَتِ الْعِبادَهُ کَثْرَهُ الصّیامِ وَالصَّلاهِ، وَ إنَّمَا الْعِبادَهُ کَثْرَهُ التَّفَکُّرِ فی أمْرِ اللهِ.»[۹]

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: عبادت در زیاد انجام دادن نماز و روزه نیست، بلکه عبادت با تفکّر و اندیشه در قدرت بی منتهای خداوند در امور مختلف می باشد.

این روایت، بیانگر توجه امام حسن عسکری علیه السلام به کیفیت نماز و لزوم اخلاص و تمرکز به هنگام ادای فریضه ی نماز است. چرا که بسیارند افرادی که به خاطر کثرت نماز و سجده و عبادت خداوند، زانوان و پیشانی شان پینه بسته ولی نه تنها خیری از نمازشان نبردند بلکه دنیا و آخرت خود را نیز تباه کرده و خریدار دوزخ شده اند. افرادی مثل ابن ملجم مرادی و شمر بن ذی الجوشن و …

امام حسن عسکری علیه السلام در پیغامی که به علی بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق) رحمه الله علیه فرستاده است، بر اهمیت اقامه نماز شب تأکید کرده و می فرماید:

«وعلیک بصلاه اللیل، فان النبی صلی الله علیه وآله اوصی علیاًعلیه السلام فقال: یاعلی علیک بصلاه اللیل، ومن استخف بصلاه اللیل فلیس منا، فأعمل بوصیتی وآمر جمیع شیعتی حتی یعملوا علیه»[۱۰]

بر تو باد که نماز شب بخوانی، همانا پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به علی علیه السلام وصیت نموده و فرمود: ای علی! بر خودت نماز شب را لازم بدان! و کسی که خواندن نماز شب را سبک بشمارد از ما نیست [ ای علی بن بابویه!] به وصیت من عمل کن و به جمیع شیعیان من نیز فرمان بده که چنین کنند .

کرامات نماز امام حسن عسکری علیه السلام

روایت است که امام حسن عسکری علیه السّلام را به شخصی به نام نحریر سپردند که شکنجه گری بی رحم و سفاک بود. او نسبت به امام بسیار سخت می گرفت و تا می توانست بر آن حضرت، آزار و اذّیت می رساند به حدی که همسرش به ستوه آمده و به او گفت: ای مرد بترس از خدا! به راستی که تو نمی دانی که او کیست و سپس شروع کرد به توصیف کرامات امام عسکری علیه السّلام و از تقوا و کثرت عبادت و عزت آن حضرت سخن گفت و نیز افزود که من از این رفتار تو نسبت به ایشان بیمناکم. نحریر گفت: به خدا سوگند که من او را در برکه السّباع در میان شیران و درندگان خواهم افکند. پس از خلیفه برای این کار اجازه خواست و خلیفه به او اجازه داد.

پس از کسب اجازه، آن ملعون، امام عسکری علیه السلام را در مقابل شیران وحشی و گرسنه افکند و تقریباً اطمینان داشت که آن که شیران درنده، آن حضرت را خواهند خورد. پس به محل رفتند تا از حال امام حسن علیه السلام با خبر شوند، در کمال حیرت و ناباوری، ملاحظه کردند که ایشان به نماز ایستاده اند و درندگان گرسنه، گردِ آن حضرت را گرفته اند. پس دستور داد که امام عسکری علیه السلام را بیرون آورند و به خانه اش ببرند.[۱۱]

کیفیت و نحوه اقامه نماز امام حسن عسکری علیه السلام

در کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی، در بخش اعمال روز «جمعه» به همراه نماز سایر امامان معصوم علیهم السلام، نماز امام حسن عسکری علیه السلام آمده است: سید بن طاووس در جمال الاسبوع از برای هریک از ائمه علیهم السلام نمازی با دعا ذکر نموده از جمله نماز امام حسن عسکرى علیه السلام به این شرح:

چهار رکعت است که در دو رکعت اول بعد از سوره «حمد» پانزده مرتبه سوره «زلزال» و در دو رکعت دوم بعد از سوره «حمد» پانزده مرتبه سوره «توحید» خوانده می شود.[۱۲]

آثار و برکات نماز امام حسن عسکری علیه السلام

توصیه به خواندن نماز امام عسکری، به جهت بهره مندی از برکات این نماز در روزهای پنج شنبه و جمعه، برای برآورده شدن حاجت ها و نیز سهولت در امر ازدواج است. با این وجود، تأثیر این نماز، نیازمند اعتقاد و مداومت در اقامه ی آن دارد.

از دیگر آثار نماز امام حسن عسکری علیه السلام که در مفاتیح الجنان به آن اشاره شده است، طلب آرامش و رهایی از گرفتاری ها و مشکلات دنیوی است. چرا که ایشان در مدت اسارت و حبس در زندان عباسیان، برای آرامش خویش و تحمل آسانِ مشکلات زندان، این نماز را می‌خواندند و خواندن آن را به دیگران نیز سفارش می‌کردند.

دعای بعد از نماز امام حسن عسکری علیه السلام

شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، دعایی برای پس از اتمام نماز، آورده است که مطلع نخست آن دعا چنین است:

«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِأَنَّ لَکَ الْحَمْدَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ الْبَدِی‏ءُ قَبْلَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ‏ …»: خدایا از تو درخواست مى ‏کنم و مى‏ دانم که ستایش مخصوص توست و خدایى بجز تو نیست که پیش از هر موجودى تو بوده‏ اى و تو پاینده ابدى هستى.

کلام آخر

بندگان با اخلاص و مؤمن خداوند، زمانی که حلاوت و شیرینی عبادت و بندگی خداوند و راز و نیاز با پروردگار رحمان و رحیم را می چشند، تمام سعادت و خوشبختی و نشاط خود را در سجده های طولانی وعاشقانه و رکوع در پیشگاه کردگار می بینند. ایشان کمال آرامش، رضایت خاطر و آسودگی خیال را در فرمانبرداری معبود عاشق جستجو می کنند و یقین دارند که نماز، عالیترین جلوه ی بندگی است و سجده زیباترین حالات یک بنده در پیشگاه معبود است .

پیشانی بندگی بر خاک نهادن و گاه و بیگاه، ذکر خدا گفتن،عادت همیشگی بندگان مقرب خداوند است. مقربین و خواصی چون حضرت امام حسن عسکری علیه السلام که مصداق این فراز از نهج البلاغه امیر المؤمنین علی علیه السلام هستند: «عظم الخالق فی انفسهم وصغر ما دونه فی اعینهم» [۱۳]: تنها آفریدگار جهان در نظر آنان بزرگ است و ماسوی الله در نگاهشان کوچک و حقیر است.