نماز در عصر دیجیتال/ ضرورت میانجی‌گری فعال مادران در انس بچه‌ها با نماز
دهقانی با بیان اینکه، تربیت دینی نسل جدید دیگر نمی‌تواند صرفاً بر روش‌های سنتی متکی باشد گفت: بلکه پیوند میان سنت و نوآوری، از طریق ارتقای سواد رسانه‌ای مادران، مهم‌ترین عامل برای حضور پرمعنا و پایدار نماز در زندگی دیجیتال فرزندان است.
به گزارش روابط عمومی ستاد اقامه نماز، فرزانه دهقانی، دکترای فلسفه تعلیم و تربیت و مدرس دانشگاه در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان، اظهار کرد: بررسی ها نشان داده که فضای مجازی می‌تواند به ابزاری کارآمد برای آموزش و یادآوری نماز تبدیل شود.
وی با بیان اینکه، اپلیکیشن‌های آموزشی، یادآورهای دیجیتال، ویدئوهای داستانی و کمپین‌های جمعی ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند کودکان و نوجوانان را به تجربه‌ای لذت‌بخش از نماز سوق دهند گفت: در عین حال، همان فضا با محتوای غیردینی، الگوهای ناسازگار و فردگرایی دیجیتال می‌تواند مانع گرایش به نماز شود یا آن را به سطحی‌ترین شکل تقلیل دهد.
دهقانی افزود: این دوگانگی دقیقاً همان جایی است که نقش مادران پررنگ می‌شود؛ زیرا مادران می‌توانند با هدایت، انتخاب و معنا دادن به تجربه‌های رسانه‌ای فرزندان، تهدیدها را به فرصت تبدیل کنند.
تبدیل تهدید به فرصت با «میانجی‌گری فعال»
وی تصریح کرد: در فرآیند میانجی‌گری رسانه‌ای، سه الگوی اصلی (میانجی‌گری فعال، میانجی‌گری محدودکننده و استفاده مشترک) مطرح شد که تجربه نشان می‌دهد که میانجی‌گری فعال و استفاده مشترک بیشترین اثر را در تقویت هویت دینی دارند.
دهقانی اذعان کرد: گفت‌وگوهای ساده اما مداوم میان مادر و فرزند درباره محتوای رسانه‌ای، زمینه‌ای فراهم می‌کند تا نوجوان رسانه را نه به‌طور منفعلانه، بلکه به‌طور انتقادی و معنامحور تجربه کند و استفاده مشترک نیز رسانه را از یک فعالیت فردی به تجربه‌ای خانوادگی و صمیمانه بدل می‌سازد.
وی اضافه: کرد: این دو شیوه وقتی با محبت و عاطفه همراه می‌شوند، عملاً به پلی برای انتقال ارزش‌های دینی تبدیل می‌گردند.
دهقانی با اشاره به اینکه، از سوی دیگر، مادران در نقش الگویی خود همچنان همان جایگاه سنتی را حفظ کرده‌اند ادامه داد: آن‌ها وقتی در خانه نماز را با آرامش و در وقت خود می‌خوانند، در ذهن فرزند تصویری پایدار از اهمیت نماز حک می‌کنندکه اگر این الگو در فضای مجازی نیز تکرار شود، یعنی مادران خود از اپلیکیشن‌های دینی بهره بگیرند یا محتوای معنوی را دنبال کنند، تأثیر الگو دوچندان می‌شود.
نماز در دنیای امروز نیز جایگاهی محوری دارد
وی گفت: بدین ترتیب فرزندان درمی‌یابند که نماز نه تنها به سنت‌های گذشته تعلق دارد بلکه در زندگی دیجیتال امروز نیز جایگاهی محوری دارد.
دهقانی خاطر نشان کرد: نکته مهم این است که تربیت دینی دیگر نمی‌تواند صرفاً به روش‌های سنتی متکی باشد و همان‌طور که فرزندان بخشی از هویت خود را در فضای مجازی شکل می‌دهند، تجربه دینی آنان نیز در همان فضا ساخته می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه بی‌توجهی مادران به این واقعیت می‌تواند منجر به گسست میان دنیای واقعی و مجازی فرزندان شود تصریح کرد: اما اگر مادران بتوانند این دو عرصه را به هم پیوند دهند، نماز برای فرزندان به تجربه‌ای منسجم و پایدار تبدیل خواهد شد.
جمع‌بندی نقش‌های چندگانه مادر و امید به آینده با چالش های چندگانه
دهقانی بیان کرد: آینده دینداری نسل جدید تا حد زیادی در گرو توانایی مادران در ایفای نقش‌های چندگانه است، زیرا آنان باید هم مربی سنتی، هم الگوی عملی، هم معنابخش تجربه‌ها، و هم مدیر رسانه‌ای باشند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه، گرچه چالش‌هایی مانند کمبود سواد رسانه‌ای، فشار گروه همسالان و شکاف نسلی وجود دارد، افزود: اما تجربه‌های موفق نشان داده است که با گفت‌وگو، محبت و استفاده هوشمندانه از ابزارهای دیجیتال، مادران می‌توانند همچنان مهم‌ترین عامل ترغیب فرزندان به نماز باقی بمانند.
وی گفت: به بیان دیگر، نماز در دنیای امروز نیازمند همان چیزی است که مادران به بهترین شکل در اختیار دارند: پیوند میان سنت و نوآوری، میان محبت و مدیریت، و میان تجربه واقعی و تجربه مجازی، که اگر این پیوند به‌درستی برقرار شود، می‌توان امید داشت که نماز نه‌تنها در نسل جدید باقی بماند، بلکه با معنا و جذابیت بیشتری در زندگی آنان حضور یابد.
مادران: مربی سنتی، مدیر رسانه‌ای و معنابخش تجربه
دهقانی در ادامه به پیشنهادات کاربردی در این راستا پرداخت و اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای تقویت نقش مادران در دعوت فرزندان به نماز در عصر دیجیتال، ارتقای سواد رسانه‌ای مادران است.
وی تصریح کرد: بسیاری از مادران با ابزارها و اپلیکیشن‌های دینی آشنا نیستند و همین باعث می‌شود فرصت‌های فضای مجازی در تربیت دینی کمتر مورد استفاده قرار گیرد.
دهقانی برگزاری کارگاه‌های ساده و قابل‌دسترس برای مادران، همراه با آموزش نحوه استفاده از اپلیکیشن‌های نماز، فیلتر کردن محتوای نامناسب و شناخت کانال‌های معتبر را گام بزرگی در این مسیر عنوان کرد و ادامه داد: در سطح خانواده، لازم است مادران از استفاده مشترک از رسانه بهره بگیرند.
ارتقای سواد رسانه‌ای برای آشنایی با ابزارهای دینی
وی گفت: به جای آن‌که فرزندان به تنهایی و در خلوت از محتوای دیجیتال دینی استفاده کنند، بهتر است مادران همراه آنان باشند. مثلا تماشای یک انیمیشن مذهبی، مرور یک اپلیکیشن آموزش نماز یا حتی گوش دادن به اذان دیجیتال اگر به‌صورت جمعی انجام شود، اثر تربیتی بیشتری خواهد داشت. این تجربه مشترک نه تنها محتوا را تثبیت می‌کند بلکه روابط عاطفی مادر و فرزند را نیز تقویت می‌کند.
وی خاطر نشان کرد: پیوند دادن فضای واقعی و مجازی مهم است و مادران می‌توانند پس از اقامه نماز خانوادگی، از یک اپلیکیشن یا ویدئوی کوتاه برای مرور احکام یا مفاهیم نماز استفاده کنند.
نماز را از عمل تکراری به تجربه پویا تبدیل کنیم
دهقانی گفت: این کار باعث می‌شود نماز از یک عمل تکراری به تجربه‌ای پویا و چندوجهی تبدیل شود. همچنین ایجاد عادت‌های کوچک مانند ثبت نمازهای خوانده شده در اپلیکیشن و تشویق فرزند به ثبت تجربه‌های معنوی‌اش می‌تواند انگیزه درونی او را تقویت کند.
وی از دیگر نکات کاربردی در این مبحث را استفاده از شبکه‌های اجتماعی خانوادگی دانست و افزود: مادران می‌توانند در گروه‌های خانوادگی پیام‌رسان‌ها، زمان اذان، دعاها یا یادآوری‌های کوتاه معنوی را ارسال کنند. این کار علاوه بر یادآوری مستمر، فضای مجازی خانه را به محیطی معنوی بدل می‌سازد.
دهقانی اضافه کرد: در کنار آن، اشتراک‌گذاری تصاویر یا کلیپ‌های کوتاه از نماز خانوادگی نیز می‌تواند حس جمعی و هویت دینی را در فرزندان تقویت کند.
گره زدن نماز با عاطفه و «محدودیت‌های هوشمندانه» برای تثبیت نظم نماز
وی در ادامه با بیان اینکه، در سطح فردی، مادران باید تلاش کنند نماز را با تجربه‌های عاطفی و مثبت گره بزنند گفت: برای مثال، پس از اینکه فرزند نمازش را در وقت خواند، مادر با تحسین، لبخند یا توجه عاطفی کوچک از او قدردانی کند. این نوع تشویق عاطفی، اثربخشی بیشتری از پاداش‌های مادی دارد و موجب می‌شود فرزند نماز را با احساس امنیت و محبت همراه بداند.
دهقانی افزود: ضروری است که مادران از ایجاد محدودیت‌های هوشمندانه غافل نشوند. محدودیت‌هایی مانند «استفاده از گوشی بعد از نماز» یا «زمان‌بندی مشخص برای اینترنت» اگر با احترام و منطق توضیح داده شوند، نه تنها مقاومت ایجاد نمی‌کنند بلکه نظم و اهمیت نماز را نیز در ذهن فرزند تثبیت می‌کنند. این نوع محدودیت‌ها باید انعطاف‌پذیر و متناسب با سن فرزند باشد تا اثر مثبت خود را حفظ کند.
