مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی:
نماز در مدرسه باید به عنوان فرصت تربیت قلبی و تقویت هویت دینی دیده شود
به گزارش روابط عمومی ستاد اقامه نماز خراسان رضوی، در راستای توسعه و ترویج فرهنگ نماز در بین نسل نو، روابط عمومی ستاد اقامه نماز استان در آستانه سی و دومین اجلاس سراسری نماز با عنوان “اقامه نماز، مادران، فرزندان، فناوری های نوین و راهبردی” با مصطفی اسدی مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در روز یکشنبه سی ام شهریورماه گفتگو کرد.
مشروح گفتگو را در زیر بخوانید.
چه اقدامات جدید در جهت ایجاد علاقمندی دانش آموزان برای حضور در نماز جماعت مدرسه و مساجد محله انجام گرفته است؟
مصطفی اسدی مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در پاسخ به این سوال گفت: برنامه‌های جذاب و تشویقی، محتوای آموزشی نوین: استفاده از روش‌های خلاقانه و متناسب با سن دانش‌آموزان برای آموزش فلسفه و اهمیت نماز، نقش‌آفرینی فعال دانش‌آموزان: سپردن مسئولیت‌هایی در برگزاری نماز جماعت به خود دانش‌آموزان، مثل مکبری، موذنی یا کمک در آماده‌سازی مکان، الگوسازی مؤثر: حضور فعال و دوستانه مربیان، معلمان و امام جماعت در کنار دانش‌آموزان و تعامل صمیمانه با آن‌ها از اقداماتی که انجام شده است.
یادآوری و توصیه شما به مدیران و معلمان در جهت توجه بیشتر به امر تربیت دینی با محوریت نماز در محیط مدرسه و در ارتباط با اولیا چیست؟
وی افزود: نماز در مدرسه باید به عنوان فرصت تربیت قلبی و تقویت هویت دینی دیده شود همچنین فضای مدرسه باید همراه با پیام‌های غیرمستقیم (تابلو، شعار، موسیقی مناسب قبل و بعد از نماز، قصه‌گویی) یادآور آرامش و معنویت نماز باشد.
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی ادامه داد: بچه‌ها بیش از گفتار، رفتار را می‌بینند. وقتی مدیر و معلم با آرامش و علاقه به نماز بایستند، بهترین تبلیغ عملی انجام شده است. در حضور دانش‌آموزان، نماز اول وقت را بهانه‌ای برای کنار گذاشتن کارها و اولویت دادن به ارزش‌ها قرار دهید.
اسدی اظهار کرد: در اردوها، فعالیت‌های فوق برنامه و جشن‌ها، نماز را به شکلی زیبا و با کیفیت اجرا شود. دانش‌آموزان یک «خاطره یا حس خوب» از نماز تعریف کنند و در گروه مدرسه منتشر شود. جلسات کوتاه ولی مداوم با اولیا برگزار کنید تا هم آگاهی دینی‌شان در زمینه نماز بالا برود و هم متقاعد شوند که نقش خانواده کلیدی است.
چه نکاتی را برای توجه بیشتر خود دانش آموزان و مقیدبودن به تکالیف دینی و همچنین تلاش بیشتر در فراگیری علم یادآوری می کنید؟
وی اضافه کرد: ارتباط با خدا یعنی آرامش و قدرت، نماز و دعا فقط وظیفه نیست، سوخت روح است. هر لحظه ارتباط، دل را سبک می‌کند و ذهن را بازتر خواهد کرد. علم و ایمان دو بال پرواز، همان طور که نماز روح را رشد می‌دهد، علم نیز عقل را بزرگ می‌کند؛ یکی بدون دیگری پرواز کامل نمی‌شود.
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی ادامه داد: هر تکلیف دینی تمرین شخصیت‌سازی است، نظم، صداقت، صبر، و احترام این‌ها مهارت‌هایی هستند که برای موفقیت در زندگی لازم‌اند. درس خواندن هم عبادت است، وقتی نیت یادگیری را خدمت به خلق و رضایت خدا قرار بدهی، حتی حل یک مسأله ریاضی ثواب دارد.
مصطفی اسدی بیان کرد: موفق‌ها معمولاً اهل نظم‌اند؛ پایبندی به تکالیف دینی، روح تو را در مدیریت زمان و مسئولیت‌پذیری قوی می‌کند این مهارت‌ها مستقیماً در درس هم کار می‌آیند. دنبال فهمیدن باشد، نه فقط حفظ کردن، همان‌طور که نماز با توجه قلبی ارزشمند است، درس هم با فهم عمیق ماندگار می‌شود.
وی چند تکنیک عملی برای خودکنترلی و پیگیری را بازگو کرد و گفت: برنامه‌ریزی روزانه ترکیبی، یک دفتر یاداشت داشته باشد که در آن ساعت‌های عبادت، درس و استراحت با هم نوشته شود. پاداش شخصی کوچک، بعد از انجام کامل تکالیف دینی و درسی، به خودت یک چیز دوست‌داشتنی بدهد. رابطه سؤال و یادگیری، هر وقت در نماز، قرآن یا درس سؤالی داشتی، یادداشت کند و همان روز جوابش را از معلم یا والدین پیدا کند.
با توجه به نقش مدیران و خانواده در تربیت دینی چه موانع و آسیب هایی را در تربیت دینی و رشد علمی احساس می کنید؟ و چه باید به مسئولین یادآوری شود؟
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی موانع و آسیب‌ها در تربیت دینی محیط و فضای خانواده را اینگونه بیان کرد و افزود: کم رنگ بودن فضای معنوی منظم در خانه (مثل نماز جماعت خانوادگی یا یاد خدا در گفت‌وگوها)، سرگرمی‌های ناسالم یا افراطی (فضای مجازی بدون کنترل، برنامه‌های ضعیف فرهنگی) که جایگزین الگوهای دینی می‌شود
مصطفی اسدی یکی دیگر از عوامل آسیب ها در تربیت دینی شکاف خانه و مدرسه دانست و ادامه داد: عدم هماهنگی بین پیام‌های مدرسه و خانواده می تواند باعث شود که دانش‌آموز بین دو فرهنگ متفاوت گیر کند.
وی چند مورد از موانع و آسیب‌ها در رشد علمی را ارائه کرد و گفت: گاهی خانواده یا مدرسه بیش از آن‌که به تلاش و یادگیری واقعی ارزش دهند، فقط نتیجه و نمره را می‌سنجند یا مقایسه‌های غلط که انگیزه را می‌کُشد.
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در جهت یادآوری به مسئولین گفت: هم‌افزایی نهادها، مدرسه، مسجد و خانواده باید یک نقشه فرهنگی و تربیتی مشترک داشته باشند. تقویت نقش الگو، انتخاب مدیر، معلم و حتی روحانیون محلی با معیار «الگو بودن» نه فقط مهارت شغلی داشته باشند. آموزش خانواده‌ها، کارگاه هایی برای والدین درباره تربیت معنوی و انگیزشی برگزار شود.
مصطفی اسدی ادامه داد: پاسخ به شبهات، معلمان و مربیان به مهارت مناظره و گفت‌وگو با نسل امروز باید مجهز شوند. محیط شاد و معنوی، ایجاد فضایی که ارزش‌های دینی با نشاط و محبت همراه باشد.
در آستانه سی و دومین اجلاس سراسری نماز برای اینکه پیام های مقام معظم رهبری در بستر آموزش و پرورش با کیفیت بیشتر و بازدهی بهتر محقق شود. چه پیشنهاداتی دارید.
وی پیشنهادات خود را در سه سطح تقسیم کرد و افزود: ابتدا سطح سیاست‌گذاری یا تعیین مسیر می باشد. ابلاغ “سند راهبردی نماز مدرسه‌محور” مشخص‌کردن اهداف کمی (درصد حضور دانش‌آموزان در نماز جماعت مدرسه) و کیفی (مثل علاقه و فهم معانی نماز)، تعیین مسئول مستقیم در هر مدرسه، سخنان رهبری را به گزاره‌های کوتاه، عملی و درخور سن دانش‌آموز ترجمه کنیم و در قالب پوستر، ویدئو کوتاه و داستان استفاده کنیم.
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی سطح بعدی را برنامه‌ریزی و اجرا دانست و بیان کرد: باید برنامه “نماز تجربه‌محور” به جای نماز صرفاً اجباری داشته باشیم. کارگاه‌های کوتاه “سفر در معانی نماز” هم‌زمان با کلاس قرآن، ادبیات یا هنر، استفاده از روش‌های قصه‌گویی، تئاتر کوتاه، و حتی پادکست‌های دانش‌آموزی از دیگر برنامه هاست.
مصطفی اسدی افزود: هفته‌ای یک نماز جماعت مشترک دانش‌آموزان و اهالی در مسجد محلی همچنین برگزاری مسابقات فرهنگی یا ورزشی که ختم به نماز جماعت در مسجد شود. راه‌اندازی کانال مدرسه یا استان در پیام‌رسان‌ها صرفاً برای محتواهای کوتاه و جذاب نماز (ویدیوی ۴۵ ثانیه‌ای، اینفوگرافیک، کاریکاتور) از دیگر موارد سطح برنامه ریزی و اجراست.
وی سطح سوم را پایش و ارزیابی خواند و اضافه کرد: جدا از شمارش آمار حضور، سنجش نگرش و علاقه دانش‌آموزان با پرسشنامه‌های ساده سالیانه باید انجام گیرد. معلمان، خانواده‌ها، و خود دانش‌آموزان تجربه‌شان را از برنامه‌های نماز بیان کنند تا اصلاح چرخه اتفاق بیفتد. از دانش‌آموزان فعال در ترویج نماز در جمع عمومی مدرسه باید تقدیر و اعطای نقش‌های افتخاری به آن ها داده شود.
چه سیاست‌ها و برنامه‌هایی برای هماهنگی بین آموزش رسمی و تربیت دینی مدارس اجرا شده است؟
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در پاسخ به این سوال گفت: سیاست‌ها و برنامه‌های اصلی که اجرا شده یا در حال اجراست، را می‌توان در چهار دسته جمع بندی کرد سیاست‌های کلان و اسناد بالادستی این‌ها چارچوب فکری را مشخص می‌کنند. سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تأکید بر “تربیت تمام ساحتی” که جنبه‌های اعتقادی، عبادی و اخلاقی را در کنار آموزش علمی قرار می‌دهد.
مصطفی اسدی ادامه داد: نقشه مهندسی فرهنگی کشور وظیفه هم‌افزایی میان مدارس، مساجد و خانواده را تبیین کرده است. مصوبات شورای عالی آموزش وپرورش مثل مصوبه “توسعه و تعمیق فرهنگ اقامه نماز” در مدارس از دیگر این سیاست ها می باشد.
وی مورد بعدی برنامه‌های هماهنگ‌کننده در مدارس عنوان کرد و ادامه داد: یکپارچه‌سازی محتوای دینی در دروس غیرمستقیم مثلاً در علوم، ادبیات یا تاریخ به تناسب، مفاهیم قرآنی و اخلاقی گنجانده می‌شود (بدون اینکه حالت تبلیغ مستقیم پیدا کند) برنامه‌های عبادی مدرسه اقامه نماز جماعت، قرائت قرآن صبحگاهی، دعاهای مناسبتی، و اهتمام به مناسبت‌های مذهبی در قالب فعالیت‌های دانش‌آموز محور باشد.
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی اضافه کرد: حضور نقش‌الگوی دینی در مدرسه طرح «امام‌مدرسه» یا «روحانی مدرسه» برای پاسخ‌گویی به سؤالات اعتقادی و ایجاد ارتباط عاطفی با بچه‌ها بسیار حائز اهمیت است. طرح همیاران نماز یا حلقه‌های معرفتی گروه‌های کوچک دانش‌آموزی که خودشان در تشویق همسالان به عبادت نقش دارند.
مصطفی اسدی مورد سوم را شبکه‌سازی بین مدرسه، مسجد و خانواده بیان کرد و گفت: طرح پیوند مسجد و مدرسه اجرای برنامه‌های آموزشی و مسابقات فرهنگی مشترک بین مسجد محل و دانش‌آموزان، برگزاری جلسات تبیینی برای والدین کارگاه‌های مهارت تربیت دینی در خانه، هماهنگ با محتوا و شیوه‌های مدرسه و همچنین استفاده از ظرفیت هیئت امنای مساجد، بسیج و کانون‌های فرهنگی در برنامه‌های فوق برنامه دینی مدارس از دیگر این موارد است.
وی مورد آخر را پشتیبانی و ارزیابی گفت و افزود: آموزش و توانمندسازی معلمان دینی و مربیان پرورشی دوره‌های ضمن‌خدمت با رویکرد مهارت‌های پاسخ‌گویی به شبهات و ارتباط مؤثر با نسل جدید، نظام تشویق غیرمادی برای مدارس فعال در تربیت دینی (لوح افتخار، معرفی در رسانه، فرصت‌های بازدید علمی-معنوی)، پایش و سنجش شاخص‌های تربیت دینی مثل استمرار نماز جماعت، سطح مشارکت دانش‌آموزان در برنامه‌ها، و کیفیت فضای معنوی مدرسه از موارد پشتیبانی و ارزیابی می باشد.
چه چالش‌هایی در آموزش نماز به دانش‌آموزان و نسل نو در استان وجود دارد؟
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در پاسخ به سوال آخر بیان کرد: با توجه به تجربه و بررسی‌های میدانی مشابه آنچه در استان خراسان رضوی دیده شده، چالش‌های آموزش و گسترش نماز در بین دانش‌آموزان و نسل نو، چند بُعد مهم دارد که اگر طبقه‌بندی کنیم، هم برای تحلیل کارشناسی و هم برای طراحی برنامه قابل استفاده است.
محیط و بستر خانوادگی
ضعف فضای معنوی در خانه، بسیاری از خانواده‌ها نماز را نه به‌عنوان محور زندگی، بلکه صرفاً یک واجب فردی می‌بینند. الگوی نامناسب والدین، پدر یا مادر که خود بی‌نظم در نماز باشند، الگوسازی مؤثر ندارند. کمبود مهارت انتقال ایمان، حتی خانواده‌های نمازخوان، نکات زیبایی‌شناسی و فلسفه نماز را منتقل نمی‌کنند.
فرهنگ عمومی و فضای اجتماعی
اثرگذاری فرهنگ رسانه‌ای و مجازی، ذائقه نسل جدید بیشتر بر سرگرمی و مصرف سریع اطلاعات شکل گرفته و حوصله برای عبادات کمرنگ شده است. کمرنگ شدن قداست نماز در محیط همسالان، در جمع دوستان مدرسه یا فضای مجازی، نماز کمتر به‌عنوان ارزش مشترک مطرح می‌شود. همزمانی برنامه‌های جذاب با وقت نماز، مسابقات، اردوها، یا حتی زنگ تفریح گاهی ضد جاذبه برای نماز می‌شوند.
مدرسه و نظام آموزشی
کمبود هماهنگی بین مدیر، معلم و مربی پرورشی، در بعضی مدارس نمازخواندن یک فعالیت پرورشی فرعی می باشد، نه یک محور فرهنگی است. مسئله جذابیت در اقامه نماز مدرسه، برخی نمازخانه‌ها فضای معنوی و طراحی جاذب ندارند؛ امام جماعت یا پیش‌نماز گاهی نتوانسته ارتباط عاطفی با دانش‌آموز بگیرد. آموزش تک‌بعدی، تمرکز فقط بر احکام بدون توجه به زیبایی، معنا و تجربه قلبی نباید باشد.
ضعف پیوند مدرسه و مسجد محله
فاصله فیزیکی یا عاطفی دانش‌آموز از مسجد، ارتباط برنامه‌ریزی‌شده و منظم برای حضور نسل نو در مسجد کمتر است. همکاری محدود بین امام جماعت محله و کادر مدرسه، در حالی که امام جماعت می‌تواند مکمل کار تربیتی مدرسه باشد.
