محور رفتار های دینی در کودکان
قسمت هشتم سلسله یادداشتهای "خانواده، سرچشمه تربیت دینی" با عنوان «محور رفتار های دینی در کودکان» منتشر شد.
به گزارش روابط عمومی ستاد اقامه نماز، حجت الاسلام و المسلمین محمدیان، مشاور ستاد اقامه نماز در امور برنامه ریزی و نماز نسل نو، در قسمت هشتم از سلسله یادداشتهای خود با عنوان “خانواده، سرچشمه تربیت دینی”، در خصوص «محور رفتار های دینی در کودکان» سخن گفت.
متن یادداشت به شرح ذیل است:
فرزندانی که در محیط خانوادگی و یا مدرسه با رفتارهای دینی پدر و مادر و یا معلمان و هم‌کلاسی‌های خود آشنا می‌شوند و درعین‌حال با پدر و مادر و معلم و مربی رابطه دوستانه و محبت‌آمیز دارند، بیش از دیگران و پیش از همه رفتارهای دینی و مذهبی را از خودشان نشان می‌دهند.
کودکان ما در یک رابطه محبت‌آمیز، نمازخواندن را از پدر و مادر می‌آموزد و دوست دارد مثل آنها نماز بخواند. تلاوت قرآن پدر و مادر را که می‌بیند و احترام پدر و مادر را نسبت به قرآن در بوسیدن و وضو داشتن در دست‌زدن به خط قرآن مشاهده می‌کند، او نیز با دیده احترام و با رعایت حرمت قرآن عمل می‌کند.
شما می‌توانید این رفتارها را در نوع پوشش دختران، گفت‌وگوی پسران و حضور آنان در مجالس دینی و مراسم مذهبی مشاهده کنید و از علاقمندی و گرایش آنان به این نوع مناسبت‌ها و مراسم‌ها باخبر شوید. گاهی در انجام این اعمال و بروز این رفتارهای دینی در فرزندان خود مشاهده می‌کنید که دچار اشتباه یا عجله و شتاب و یا ابراز بی‌حوصلگی می‌کنند، با این رفتارها چگونه باید مواجه شد؟! آیا آنها را باید وادار و مجبور کرد تا همان لحظه یا بعداً به‌صورت صحیح نماز بخوانند و در تلفظ و یا انجام سجده و رکوع آن‌گونه که در رساله‌ها نوشته‌اند عمل کنند؟ یا در فلان مجلس روضه حتماً مانند بزرگ‌ترها گریه کنند؟ و یا اگر به صورت تصادفی برای یک اتفاقی خندیدند باید در آن مجلس روضه تشر زد؟ که گناه و یا بی‌احترامی کردی؟!
اینها معمولاً اتفاقاتی هستند که بعضی از پدر و مادرها و گاه معلمان و مربیان درباره آن سخت‌گیری می‌کنند.
آنچه در این مجال عرض می‌شود، نادیده‌گرفتن اشتباه و لغزش نیست بلکه روش درست آموختن و برخوردکردن با کودکان است.
اول توجه کنیم که کودکان ما در زیر سنین تکلیف، مجبور به انجام هیچ امر عبادی و واجبی نیستند و نسبت به واجبات و محرمات نیز در حد فهم و درک و آموزشی که دیده‌اند ملزم به رعایت هستند. به عبارتی کودکان در سن تمییز، یعنی کودکانی که خوب و بد را تشخیص می‌دهند، ملزم به رعایت برخی امور هستند که آنها را باید قبلاً آموزش داد و یا به عبارت دقیق‌تر، تربیت کرد. مثلاً نگاه‌کردن به بدن و جاهای خصوصی بدن دیگران، قضای حاجت کردن در ملاءعام، ضرر زدن به خود یا دیگران و یا وسایل شخصی دیگران.
همه این موارد مستلزم آموزش و آگاهی اولیه است. در رفتارهای دینی مانند نمازخواندن نیز این‌گونه است.
لازم است پدر و مادر یا در مدرسه معلم ابتدایی به کودکان کلیات نماز را یاد دهند اما انجام دقیق آنها باید همراه با ایجاد علاقمندی و تشویق و شوق درونی باشد. فرزندان را باید به‌نوعی تشویق کرد که آنها خواندن نماز و همراهی با ما را برای نماز با اختیار انتخاب کنند. وادارکردن کودکان غیر مکلف برای بیدارشدن برای نماز صبح جایز نیست. همان‌گونه که برای بیدار کردن برای فرزندان بالغ نیز باید از آنان اجازه گرفت. اما ایجاد تشویق و علاقه در بچه‌ها که خودشان بخواهند شما آنها را بیدار کنید و یا عادت کنند که صبح‌ها بیدار شوند، یک کار زیبایی است. مانند علاقمندی بچه‌ها در ماه رمضان برای بیدارشدن در سحر برای سحری خوردن و روزه‌گرفتن و یا روزه کله‌گنجشکی. همین مطلب قابل‌توجه است که چرا بچه‌ها برای سحری بیدارشدن را دوست دارند؟
نکته دیگر در تصحیح و تعمیق رفتار دینی، رعایت اصل تدریج است. هیچ رفتار تربیتی یکبار اتفاق نمی‌افتد. همان‌طور که آب به‌تدریج گرم می‌شود و میوه به‌مرور زمان می‌رسد و شیرین و آبدار می‌شود. یا بچه‌ها به‌تدریج رشد جسمی پیدا می‌کنند. کودکان نیز به‌تدریج می‌آموزند، رفتارهایشان را اصلاح می‌کنند و نماز و عبادت و سایر اعمالشان نیز کمال می‌یابد.
گاهی پدر و مادرها و حتی معلمان و مربیان توقع دارند کودکان مانند آنها و به همان اندازه کار کنند یا ورزش کنند و یا عبادت کنند. درحالی‌که هر کس به‌اندازه ظرفیت و توانایی خود می‌تواند انجام‌وظیفه کند. روزه کودکان قبل از بلوغ کله‌گنجشکی است و حتی بعد از بلوغ به‌اندازه طاقت آنها واجب است نماز نیز این‌گونه است. نمازهای طولانی برای کودکان خسته‌کننده است. حتی امام‌جماعت موظف است نماز جماعت را تا حد توان، ناتوان‌ترین نمازگزار جماعت طول بدهد. باید از افراط و زیاده‌روی در جلسات دینی، نمازهای جماعت و حتی گردش و پیاده‌روی و ورزش کودکان احتراز کرد. به‌عبارت‌دیگر در تربیت آسان‌گیری و آسان‌سازی یک امر طبیعی و عقلانی است. باید مربی و معلم تلاش کنند تا ممکن‌ها را برای کودکان ناممکن نسازند.
نکته دیگر که در تربیت دینی ایجاد رفتارهای مذهبی در کودکان باید رعایت کرد اصل مداومت و استمرار است. در روایتی داریم که فرمودند: « قَلِیلٌ ما یَدُامُ بِهِ خَیْرٌ مِنْ کَثِیرٍ لَا دَوَامَ لَهُ» اندکی که دوام و استمرار داشته باشد از عمل زیادی که مداومت نداشته باشد بهتر است.
برخی از پدر و مادرها گاهی جو گیر می‌شوند. فرزند کسی را می‌بینند که در مسجد نماز می‌خواند، علاقه پیدا می‌کنند فرزند آنها همچنان بشود، دو سه روز فشار می‌آورند، دعوت می‌کنند، وادار می‌کنند اما روز چهارم به بعد یادشان می‌رود. برخی از معلم ها مثلاً درباره اخلاق و رفتار و حجاب دانش‌آموزان چند وقت مراقبت می‌کنند اما بعد از چند وقت دچار مشکل شل کن سفت‌کن می‌شوند. این روش‌ها، روش‌های آسیب‌زاست. مداومت و پیگیری به‌دور از افراط‌وتفریط ضرورت تربیت است.
