خانواده کانون اصلی انتقال فرهنگ بین‌نسلی
قسمت دوم سلسله یادداشتهای "خانواده، سرچشمه تربیت دینی" با عنوان «خانواده کانون اصلی انتقال فرهنگ بین‌نسلی» منتشر شد.
به گزارش روابط عمومی ستاد اقامه نماز، حجت الاسلام و المسلمین محمدیان، مشاور ستاد اقامه نماز در امور برنامه ریزی و نماز نسل نو، در سلسله یادداشتهای خود با عنوان “خانواده، سرچشمه تربیت دینی”، خانه را اولین مدرسه و آغوش مادر را نخستین کانون تربیتی عنوان کرد.
متن یادداشت به شرح ذیل است:
باسمه‌تعالی
خانواده کانون اصلی انتقال فرهنگ بین‌نسلی است. نتایج پژوهش‌های میدانی درباره خانواده، نشان می‌دهد آنچه از فرهنگ ملی، قومی و خانوادگی در بین اعضای خانواده تبادل و گفت‌وگو می‌شود دامنۀ تأثیر آن با آنچه در خارج از خانواده مطرح می‌شود یکسان نیست.
فرهنگ مجموعه‌ای از آداب، رسوم، سنت‌ها، گرایش‌ها و بینش ها است که در قالب باور، ادبیات، هنر سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و بخش استقراریافته آن به‌صورت مکتوب پایه‌های تمدنی یک قوم و ملت را بنیان می‌نهد. البته سویه‌های فرهنگی می‌تواند انحطاطی یا تکاملی باشد اما این عناصر در درون خانواده قوام می‌یابد در تعامل اجتماعی گسترده‌تر می‌شود و در مدرسه و دانشگاه شکل و ساختار منطقی به خود می‌گیرد.
لذا از قدیم خانه را اولین مدرسه و آغوش مادر را نخستین کانون تربیتی معرفی کرده‌اند. آنچه فرزندان از مادر می‌آموزند تا آخرین لحظه‌های حیات با او همراهی می‌کند هر چند فرزندان در گذر زمان با ایجاد گسست فرهنگی و بین‌نسلی بر آموخته‌های خود از مادر یا خانواده بشورند. این شورشگری نمی‌تواند آموخته‌های مادر را از بین ببرد. هر چند، آن آموخته‌ها کم‌رنگ یا تعطیل بشوند و یا مورد نقد قرار بگیرند اما باز استفاده‌های فرزندان در دوران بزرگ به آن آموزه‌ها حکایت از آن دارد که آن آموخته‌ها علی‌رغم نقدپذیری و رد و تردید آنها، خود را به یک آموزه قابل‌استفاده و انتقاد مبدل کرده و در جان و ضمیر فرزندان جای گرفته‌اند، البته این معنا الزاماً نشانگر درست بودن و روا پنداری آنها نیست. اما همین‌قدر مهم است که انبیا الهی نیز در مقام دعوت به توحید و فرهنگ اصیل الهی و خروج از ظلمات جاهلی پرسشگر این بوده‌اند که اگر آباءواجداد شما به انحراف رفته‌اند باز می‌خواهید آن مسیر را ادامه دهید؟ یعنی آموزه غلط و ناروایی که در خانواده شکل‌گرفته در برابر دعوت صحیح و عقلانی و حیاتی نیز مقابله می‌کند.
از این منظر آموزه های صحیح و درست و تعالی بخش خانوادگی می تواند سعادتمندی نسل را تسریع و عمق بخشد. در کوتاه نوشتۀ پیشین اشارت رفت که برای داشتن فرزندانی شایسته باید والدینی خوب و خانواده ای متعالی داشت. در دامن مادران آگاه، مهربان و متدین فرزندان به سرعت به اعتلا شخصیت دست پیدا می کنند. پدران وظیفه شناس و آگاه به تربیت صحیح فرزندان، تکلیف خود را تنها در تامین کفش و کیف و شال و کلاه فرزند محدود نمی سازند بلکه صیانت از حریم اعتقادی و سلامت روحی و روانی اعضا خانواده را نیز در امتداد نظر خویش ملحوظ می بیند.
قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً « به همین واقعیت اشاره دارد که پدر و مادر، کسانی که مدیریت خانواده را به عهده دارند باید خود را از آتش دوزخ محفوظ بدارند و دامنه صیانت خود را در شعاع فرزندان وابستگان امتداد ببخشند.
یکی از وظایف مهم پدران و مادران در تربیت نسل، تربیت اعتقادی و دینی آنان است. کلمه اساسی در این مقوله، پیمان فرمان الهی است که خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: ” وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاهِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها ” امر بر نماز یعنی بهترین نوع ارتباط با خداوند متعادل و پافشاری و پایداری بر آن از وظایف سرپرست خانواده است. همچنانکه در سیره عملی جناب لقمان نیز همین معنا دیده می شود و مجموعه ای از سفارشات لقمان بر فرزندش، رهنامۀ تربیتی است که ما نیز باید بدان ملتزم باشیم.
در خانواده نقش مدیریتی و ریاست پدر بر نحوه تمشیت امور زندگی پررنگ است. اما گرمای صمیمیت خانواده با دست پر مهر مادر و نگاه عطوفانه او و شفقت مادرانۀ مادر نشأت می‌گیرد. تعلیم‌وتربیت در محیط پر مهر جوانه می‌زند و بارور می‌شود. همچنان که خداوند پیامبر خود را با صفت رحمت و رأفت و نرمی و احتراز از غلظت اخلاقی معرفی می‌کند وگرنه مردمان از اطراف پیامبر پراکنده می‌شدند و مجال تربیت و آموختن فراهم نمی‌شد. در خانواده نیز جاذبه مادری معجزه می‌کند و از مدار مغناطیس کلام پرلطف او نمی‌توان گریخت. گر مادرانی در تربیت ناکام مانده‌اند یا آن‌قدر دیر اقدام کرده‌اند که لایه‌های مانع و عایق جان فرزندان را دربرگرفته و یا آنچه گفته‌اند و خواسته‌اند با هم متناقض بوده و فرزندان در تشخیص درست و نادرست از میان گفتار و کردار ناهمگون، گرفتار آمده و نتوانسته‌اند آنچه صواب است را برگزینند.
مقالات مرتبط:
قسمت اول: خانواده، نخستین مدرسه انسانیت
