سخنان مقام معظم رهبری در هفدهمین اجلاس سراسری نماز در تهران
“اگر نماز خواندیم، از درون انسان، از دل انسان بگیرید تا سطح جامعه و تا سطح حاکمیت بر جامعه، هرچه این جامعه بزرگ باشد به برکت نماز امان پیدا میکند.” هفدهمین اجلاس سراسری نماز در آبان ماه سال ۱۳۸۷ و در تهران برگزار شد. پیام مقام معظم رهبری در هفدهمین اجلاس نماز بصورت تفصیلی از اهمیت نماز، نفس سرکش انسان، آثار آن و … سخن گفته که در ذیل به آن میپردازیم.
پیام رهبری به اجلاس هفدهم نماز در تهران
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم
اولاً قلباً و عمیقاً تشکر می کنم از برادران و خواهران عزیزى که متصدى امر ترویج نماز هستند. در همه جا این خوب است و ارزشمند است؛ بخصوص در دانشگاهها. و از خداى متعال درخواست میکنم که به شما و به جناب آقاى قرائتى و همین طور دیگر دست اندرکاران این کار بزرگ که این همت را کردند، این شجره طیبه را ایشان در زمین کاشتند و بحمداللَّه امروز برگ و بار خوبى دارد، توفیق بدهد، طول عمر بدهد که انشاءاللَّه ایشان بتوانند کار را دنبال کنند.
اهمیت کار اقامه ى نماز و ترویج نماز، ناشى است از اهمیت خود نماز. وقتى ما می بینیم در شرع مقدس اسلام این همه راجع به نماز، چه در قرآن، چه در کلمات نبى مکرم، چه در فرمایشات معصومین ترغیب و تشویق و اهتمام نشان داده شده، کشف می کنیم که این نماز در بین مجموعه داروهاى درمانگرِ بیمارى هاى جسمى و روحى و فردى و اجتماعى انسان، آن عنصر اصلى یا یکى از اصلى ترین عناصر است. همه واجبات شرعى، اجتناب از همه محرمات، تشکیل دهنده مجموعه اى است از داروى تجویز شده از سوى پروردگار براى تقویت بنیهى روحى و اصلاح امور دنیا و آخرت انسان، اصلاح جامعه، اصلاح فرد، منتها در این مجموعه بعضى از عناصر کلیدى هستند که شاید بشود گفت نماز کلیدى ترینِ این عناصر است. «الّذین ان مکّنّاهم فى الارض اقاموا الصّلوه».(۱) مؤمنان، مجاهدان راه خدا، ایثارگران طریق تحکیم معارف الهى این جورىاند که وقتى «ان مکّنّاهم فى الارض»؛ وقتى ما اینها را در زمین متمکن کردیم، قدرت را به اینها سپردیم، خیلى کارها باید انجام بدهند: استقرار عدالت، ایجاد چه، چه، اما اولْچیزى که وجود دارد: «اقاموا الصّلوه»؛ نماز را اقامه می کنند. چه رازى است در این نماز که اقامه آن این قدر مهم است؟
درباره ى نماز خیلى بحث شده است. هر انسانى در درون خود یک نفس سرکش دارد، یک پیل مست که اگر مراقبش بودید، با چکش مرتب بر سر او کوبیدید، او شما را به هلاکت نخواهد انداخت؛ رفتار او کنترل خواهد شد و همین نفس انسانى مایه پیشرفت شما خواهد شد. نفس، مجموعهى غرائز انسانى است که اگر این غرائز درست کنترل شوند، در راه صحیح به کار گرفته شوند، درست اعمال شوند، انسان را به اوج کمال خواهند رساند. اشکال این است که مستى می کنند. بایستى یک کنترل کنندهاى وجود داشته باشد. اگر ظلم در دنیا هست، ناشى از بدمستى غرائز و نفسانیات یک یا چند نفر یا یک مجموعه است؛ اگر فحشاء در دنیا هست، همین جور؛ اگر اهانت به انسان و پامال کردن کرامت انسان در دنیا وجود دارد، همین جور؛ اگر فقر در دنیا هست، بخش عظیمى از جامعهى بشرى دچار محرومیت از نعم الهى بر روى زمینند، به خاطر همین است. نفسانیاتِ مجموعه ستمگر، ظلم را به وجود مىآورد. مجموعه مستکبر، استضعاف را به وجود مىآورد. مجموعه تمامت خواه و فزونىطلب و بىرحم، فقر را به وجود مى آورد، گرسنگى را به وجود مى آورد. این نفسانیات است که این همه مفاسد در عالم از اولِ تاریخ تا امروز وجود داشته و هرچه انسان در به کارگیرىِ توانائى هاى گوناگونى که خدا در او به ودیعت گذاشته، جلوتر رفته، این کمتر نشده، بیشتر شده؛ «چو دزدى با چراغ آید گزیده تر برد کالا».(۲) آن ظالمى که بمب اتم دارد، فرق می کند با آن ظالمى که فقط با شمشیر می جنگد. این نفسانیات براى انسانها خطرناک تر شده اند.
یک چنین چیزى در وجود انسانها هست. همه ى انسانها مبتلا به این پیل مست در درون وجود خودشان هستند که باید این را مهار کنند. این مهار با ذکر خداست؛ با یاد خداست؛ با پناه بردن به خداست؛ با احساس نیاز به پروردگار است؛ با احساس حقارت خود در مقابل عظمت الهى است؛ با احساس زشتى هاى خود در مقابل جمال مطلق حق متعال است. این ها همهاش ناشى از ذکر است. انسانى که با تقواست، یعنى مراقب خودش هست و متذکر هست، منشأ شر و ظلم و فساد و طغیان و بدى به این و آن نمی شود. آن ذکر الهى مرتب دارد او را نهى می کند؛ مرتب دارد او را باز می دارد: «الصّلوه تنهى». «تنهى» یعنى نهى میکند، نه اینکه دست و پاى انسان را می بندد؛ غرائز را از کار مى اندازد. بعضى خیال میکنند «الصّلوه تنهى عن الفحشاء و المنکر»،(۳) معنایش این است که اگر نماز خواندى، دیگر فحشا و منکر از بین خواهد رفت؛ نه، معنایش این است که وقتى نماز می خوانى، آن واعظ درونىِ تو که با نماز جان گرفته، او مرتب به تو از بدىِ فحشاء و منکر میگوید. و گفتن و تکرار کردن و بر دل فرو خواندن، طبعاً اثر دارد و دل را خاضع و خاشع میکند. لذاست مى بینید نماز تکرار باید شود. روزه، سالى یک بار؛ حج، عمرى یک بار؛ نماز، هر روز چند بار باید تکرار شود. اهمیت نماز این جاست.
اگر نماز خواندیم، از درون انسان، از دل انسان بگیرید تا سطح جامعه و تا سطح حاکمیت بر جامعه، هرچه این جامعه بزرگ باشد، به برکت نماز امان پیدا میکند، امنیت پیدا می کند. دل انسان امنیت پیدا میکند، جسم انسان امنیت پیدا می کند، جامعه انسان امنیت پیدا می کند. نماز خاصیتش این است؛ اقامه صلاه در جامعه این است. اینى که این همه تأکید شده، کار شما این است؛ شما ستادهاى اقامه نماز و ستادهاى ترویج نماز در هر نقطه اى از نقاط کشور، در هر قشرى از اقشار و مهم تر از همه در مجموعه جوانان نخبه و دانشجو. این معنایش کشاندن جامعه به این حالت ذکر همگانى است. همگان متذکر باشند؛ کوچک، بزرگ، زن، مرد، مسئول دولتى، غیر مسئول دولتى، شخصى که براى خودش کار می کند، شخصى که براى یک جماعتى کار می کند، اینها وقتى متذکر پروردگار بودند، کارها سامان پیدا می کند. بیشترِ گناهان ما از غفلت سر میزند. این نماز به طور دائم تکرار می شود.
در این زمینه ها حرف زیاد زده اند، ما هم بارها عرض کرده ایم؛ نماز جسمى دارد و روحى. به این باید توجه بشود. یعنى تک تک ما، خود من و دیگران باید به این توجه کنیم. نماز قالبى دارد و مضمونى؛ جسمى دارد و روحى. مواظب باشیم جسم نماز از روح نماز خالى نماند. نمی گوییم جسم بى روح نماز هیچ اثرى ندارد؛ چرا، بالاخره یک اثرکى دارد؛ اما آن نمازى که اسلام و قرآن و شرع و پیغمبر و ائمه (علیهمالسّلام) این همه روى آن تأکید کردند، نمازى است که جسم و روحش هر دو کامل باشد. این جسم هم متناسب با همان روح فراهم شده؛ قرائت دارد، رکوع دارد، سجود دارد، به خاک افتادن دارد، دست بلند کردن دارد، بلند حرف زدن دارد، آهسته حرف زدن دارد. این تنوع براى پوشش دادن به همه آن نیازهایى است که به وسیله نماز بایستى برآورده شود که هر کدام رازى در جاى خود دارد و مجموعه این ها، قالب و شکل نماز را به وجود مى آورد. این شکل خیلى مهم است، لیکن روح این نماز توجه است؛ توجه. بدانیم چه کار داریم می کنیم. نماز بى توجه، همان طور که عرض کردم، اثرش کم است.
شما از یک تکه الماس چند قیراطىِ خیلى ارزشمند دو جور می توانید استفاده کنید. یک جور این است که مثل یک الماس، مثل یک سنگ قیمتى از آن استفاده کنید، یکى هم این است که آن را به عنوان سنگ ترازو به کار ببرید و به جاى سنگ چند گرمى تو ترازو بگذارید و در مقابلش مثلاً فلفل یا زردچوبه بکشید! این هم استفاده از الماس است؛ اما چه جور استفاده اى؟! این مثل تضییع الماس است. البته باز هم با شکستن الماس فرق دارد؛ باز هم همین قدر، شکستن از او بدتر است؛ اما استفاده از الماس هم این نیست که آدم او را سنگ ترازو قرار بدهد و با او فلفل و زردچوبه وزن کند. با نماز مثل الماسى که سنگ ترازو کرده ایم، نباید رفتار کنیم. نماز خیلى ذى قیمت است.
یک وقت انسان نماز می خواند، مثل بقیه عادات روزانه؛ مسواک می زنیم، فرض بفرمابید، ورزش می کنیم، همین جور نماز هم می خوانیم در وقت. یک وقت نه، انسان نماز می خواند، با این احساس که می خواهد حضور در محضر پروردگار پیدا کند. این یک جور دیگر است. ما همیشه در محضر پروردگاریم؛ خواب باشیم، بیدار باشیم، غافل باشیم، ذاکر باشیم. لیکن یک وقت هست که شما وضو می گیرید، تطهیر می کنید، خودتان را آماده می کنید، با طهارت جسم، با طهارت لباس، با طهارت معنوىِ ناشى از وضو و غسل می روید خدمت پروردگار عالم. ما در نماز باید یک چنین احساسى داشته باشیم. رفتیم خدمت پروردگار، عرض کردیم؛ با این حال وارد نماز باید شد؛ خود را در مقابل خدا باید احساس کرد؛ مخاطب باید داشت در نماز. والّا صرف اینکه یک امواجى را که ناشى از کلمات و حروف هست، در فضا منتشر کنیم، این آن چیزى نیست که از ما خواسته شده. می شود همینطور گفت: «الحمد للَّه ربّ العالمین. الرّحمن الرّحیم. مالک یوم الدین …» و امواجش را منتشر کنیم. همین را میشود با قرائت خوب هم خواند، اما بى توجه، که باز هم همان منتشر کردن امواج صوتى است در هوا. این، آن چیزى نیست که از ما خواسته شده. از ما خواسته شده که در حال نماز دلمان را ببریم به پیشگاه پروردگار؛ از دلمان حرف بزنیم، با دلمان حرف بزنیم؛ این ها مهم است. این را در وضع ترویج نماز، در نمازى که خود ما می خوانیم، نمازى که به دیگران تعلیم می دهیم، این نکته روح نماز را باید توجه کنیم.
البته این روح بدون جسم هم به دست نمى آید. اینکه انسان خیال کند اگر این است، مى نشینم صد بار ذکر میگویم و مثلاً نماز دیگر نمی خوانم، نه! همین جور که عرض کردیم، آن جسم، آن کالبد، با توجه به نیازهاى تأمین شونده به وسیله این روح تنظیم شده است. لذا ببینید در روایات براى حالات مختلف نماز یک خصوصیاتى را گذاشتند؛ واجب نیست، مستحب است. در وقت ایستادن به کجا نگاه کنید؛ در وقت سجده کردن به کجا نگاه کنید؛ در وقت رکوع، بعضى از روایات دارد، چشمتان را ببندید؛ بعضى روایات دارد به جلو نگاه کنید؛ این خصوصیات همه کمک می کند به آن حالت حضور و توجهى که براى انسان لازم است.
حالا اهمیت نماز که واقعاً براى ما توصیفش هم شاید ممکن نباشد. امام صادق (علیهالسّلام) در بیمارىِ رحلت به وصىّشان می فرمایند که: «لیس منّى من استخفّ بالصّلوه»؛(۴) از ما نیست کسى که نماز را سبک بشمارد! استخفاف یعنى سبک شمردن، کم اهمیت شمردن. حالا این نمازِ با همه این خصوصیات، با همه این فضائل، چقدر از انسان وقت می گیرد؟ نماز واجب ما، این هفده رکعت، اگر انسان بخواهد با دقت و با قدرى ملاحظه بخواند، فرض کنید سى و چهار دقیقه وقت می گیرد، والّا کمتر وقت خواهد گرفت. ما گاهى اوقات می شود که پاى تلویزیون در انتظار برنامه اى که مورد علاقه ماست نشسته ایم و قبل از آن، دائم تبلیغات، تبلیغات، تبلیغات، بیست دقیقه، پانزده دقیقه، که هیچ کدام هم به درد ما نمی خورد، مى نشینیم، گوش می کنیم و بیست دقیقه وقتمان را از دست می دهیم، براى خاطر آن برنامه اى که میخواهیم. بیست دقیقه هاى زندگى ما این جورى است. منتظر تاکسى می شویم، منتظر اتوبوس می شویم، منتظر رفیق مان می شویم که بیاید جایى برویم، منتظر استاد می شویم که سر کلاس دیر کرده، منتظر منبرى می شویم که دیر به مجلس رسیده؛ همه اینها، ده دقیقه، پانزده دقیقه، بیست دقیقه، به هدر می رود. خوب، این بیست دقیقه و بیست و پنج دقیقه و سى دقیقه را براى نماز، این عمل راقى، این عمل بزرگ، مصرف کردن مگر چقدر اهمیت دارد.
در جامعه جوان کشور بیش از دیگران باید به نماز اهمیت داد. جوان با نماز دلش روشن می شود، امید پیدا میکند، شادابى روحى پیدا می کند، بهجت پیدا می کند. این حالات بیشتر مال جوان هاست، بیشتر مال موسم جوانى است؛ می تواند لذت ببرد. و اگر خدا به من و شما توفیق بدهد، نمازى بخوانیم که با توجه باشد، خواهیم دید که انسان در هنگام توجه به نماز از نماز سیر نمی شود. انسان وقتى به نماز توجه پیدا کند، آن چنان لذتى پیدا می کند که در هیچ یک از لذائذ مادى این لذت وجود ندارد. این در اثر توجه است. بى توجهى به نماز، کسالت در حال نماز، از خصوصیات منافقین است، نه اینکه حالا هر کسى در حال نماز کسالت داشت، منافق است؛ نه! خدا منافقین را در قرآن معرفى می کند و می گوید این ها را از این بشناس! در زمان پیغمبر منافقینى بودند که براى خاطر این و آن نماز می خواندند و در دل به نماز اعتقادى نداشتند. «و اذا قاموا الى الصّلوه قاموا کسالى یرائون النّاس».(۵) بله، وقتى کسى طرف خطاب ندارد، با خدا حرف نمیزند، خسته می شود و برایش یک کار طولانى به نظر مى آید. چهار رکعت نماز که چهار دقیقه، پنج دقیقه طول می کشد، براى او یک زمان طولانى به نظر مى آید؛ در حالى که چهار دقیقه مگر چقدر است؟ انسان اگر در این حالت با خدا طرف خطاب بشود، آن وقت خواهد دید که مثل برق گذشت؛ دریغ می خورد، افسوس می خورد و دلش می خواهد طولانى تر بشود.
این معنا را در جوان ها، ترویج کنید. جوان ها اگر از حالا عادت کنند به نماز خوب، وقتى به سن ماها رسیدند، نماز خوب خواندن برایشان دیگر مشکل نیست. در سنین ما آدمى که عادت نکرده باشد به نماز خوب، نماز خوب خواندن ممکن است، اما مشکل است. براى آنکه از جوانى عادت کرده به اینکه خوب نماز بخواند؛ یعنى نماز با توجه، نماز خوب معنایش نماز با صداى خوش و قرائت خوب نیست؛ یعنى نمازِ با توجه، با حضور قلب؛ قلبش در محضر پروردگار حاضر باشد؛ از دل و با دل حرف بزند، آن وقت این سجیه او می شود و دیگر برایش زحمت ندارد؛ تا آخر عمر همین جور خوب نماز می خواند.
یک نکته اى را آقاى قرائتى الان اشاره کردند، قبلاً هم مکرر گفته اند، ما هم گفته ایم؛ در مورد کمبود مسجد و نمازخانه در مراکز پرجمعیت. این را باید دوستانى که از دولت اینجا تشریف دارند، وزراى محترم که اینجا تشریف دارید، در دولت به طور جد مطرح کنید. همه کارهاى مهندسى بزرگ بایستى یک پیوست مسجد و نمازخانه داشته باشد. وقتى مترو طراحى می کنیم، براى ایستگاه مترو، مسجد در آن ملاحظه شود؛ ایستگاه قطار طراحى می کنیم، فرودگاه طراحى می کنیم، مسجد در آن حتماً دیده شود. شهرک طراحى می کنیم، مسجد در مراکز لازم که ممکن است بیش از یکى لازم باشد، در او حتماً ملاحظه شود. آیا ممکن است ما یک شهرک را طراحى کنیم، خیابان کشىِ او را فراموش کنیم؟ میشود شهرکِ بدون خیابان؟ با این چشم باید به مسجد نگاه کرد. شهرک بدون مسجد معنى ندارد. وقتى انبوه سازان ساختمان می خواهند مجوز بگیرند براى انبوه سازى و ساختمان بسازند، در نقشه اى که ارائه می دهند که مجوز بر اساس او صادر می شود، باید نمازخانه دیده شود. ما باید با نمازخانه این جورى برخورد کنیم.
اشاره کردند به پروازها؛ نه فقط پروازهاى حج، در پروازهاى گوناگون، داخلى، خارجى، دوردست، که وقت نماز را پوشش میدهد، حتماً رعایت مسئله نماز بشود. اگر امکان دارد قبل از پرواز و بعد از پرواز، وقت نماز وجود داشته باشد؛ اینجور نباشد که مثلاً فرض بفرمائید از قبل از اذان صبح راه بیفتند و بعد از آفتاب به مقصد برسند؛ نه، برنامه را جورى تنظیم کنند که مردم بتوانند نمازشان را بخوانند؛ یا قبل، یا بعد. اگر امکان ندارد،گاهى ضرورت هائى از لحاظ پروازهاى داخلى، خارجى، خطوط هوایى، پیدا میشود که امکان ندارد، در داخل هواپیما امکانات نماز خواندن را فراهم کنند که البته کاملاً میشود قبله را تشخیص داد؛ یعنى خلبان ها واردند، می فهمند، می دانند؛ تا افرادى که مایلند در داخل هواپیما نماز بخوانند، بتوانند. البته مسئله حرکت قطارها هم به طریق اولى این جور است.
امروز در کشور ما این جهات قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست. شماها اغلب قبل از انقلاب را یادتان نیست. عجیب بود! هم اینجا، هم بعضى جاهاى دیگر. ما عراق رفته بودیم، یک سفر عتبات مشرف شدیم، هر کار کردیم براى نماز صبح، توقف نکرد؛ یعنى اصلاً نمی شد؛ جورى تنظیم کرده بودند که نمی شد. و بنده مجبور شدم از اواخر قطار، که نزدیک ایستگاه یا اوائل ایستگاه بود، خودم را از پنجره بیندازم بیرون که بتوانم نماز بخوانم؛ چون در داخل قطار کثیف بود و نمی شد نماز خواند. به هر حال، این چیزها هیچ رعایت نمی شد. حالا خیلى تفاوت کرده؛ منتها بیش از این ها انتظار هست. اهمیت نماز باید معلوم باشد.
ما بارها، مکرر به آقایان ائمهى جمعه، ائمه جماعت و روحانیون محترم در شهرستانها، در تهران توصیه کردیم که مساجد باید آباد باشد؛ صداى اذان باید از مساجد بلند شود. باید همه نشانههاى توجه به نماز و اقامه نماز را در شهر اسلامى، بخصوص در شهرهایى مثل تهران و شهرهاى بزرگ کشور ببینند، باید احساس کنند؛ هم مردم خودمان، هم کسانى که وارد این شهرها میشوند. نشانه هاى اسلامى باید واضح و آشکار باشد؛ کما اینکه در مهندسى هاى ما باید نشانه هاى اسلامى آشکار باشد. صهیونیست ها هر نقطه دنیا که خواستند یک ساختمانى بسازند، آن علامت نحس ستاره داوود را سعى کردند یک جورى رویش تثبیت کنند. کار سیاسى شان اینجورى است. ما مسلمان ها نشانه هاى اسلامى و مهندسى اسلامى را باید در همه کارهای مان، از جمله در باب مهندسى بایستى مراعات کنیم.
به هر حال، امیدواریم خداوند متعال توفیق بدهد. کار نماز، کار کوچکى نیست؛ کار بسیار بزرگى است. همه دست اندرکاران این کار انشاءاللَّه جزو «و المقیمین الصّلوه»(۶) هستند که در قرآن بخصوص «و المقیمین الصّلوه» درباره ى مؤمنان پاک و پاکیزه و خالص اسم آورده شده.
انشاءاللَّه همه تان در عداد مقیمین الصّلوه باشید و خداى متعال کمک کند، توفیق بدهد و همه ى ما را از برکات نماز انشاءاللَّه برخوردار کند.
والسّلام علیکم و رحمه اللَّه و برکاته
سیدعلی خامنه ای
بیست و نهم آبان ماه ۱۳۸۷
۱) حج: ۴۱
۲) سنائى غزنوى
۳) عنکبوت: ۴۵
۴) علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۵۶
۵) نساء: ۱۴۲
۶) نساء: ۱۶۲
دانلود PDF اجلاس هفدهمین نماز سال ۱۳۸۷
پس از مطالعه متن پیام مقام معظم رهبری در هفدهمین اجلاس سراسری نماز، در صورت تمایل به دانلود پیام میتوانید روی نسخه pdf هفدمین اجلاس سراسری نماز کلیک کنید.
فایل صوتی هفدهمین اجلاس نماز
در صورت تمایل به تهیه فایل صوتی این اجلاس، میتوانید روی فایل صوتی اجلاس هفدهم نماز که در مرکز رادیو نماز ستاد اقامه نماز کشور تهیه شده است گوش دهید.
