آثار و فضایل خواندن نماز صبح و نحوه خواندن آن

نماز صبح اولین نماز از نماز های یومیه واجب مسلمانان است. خواندن این نماز بر هر انسان مکلّفی در زمان مقرر واجب است و در صورتی که مسلمانی این نماز را نخواند دچار آثار سوء دنیوی و اخروی خواهد شد.

خداوند در قرآن کریم، نماز صبح را مشهود ملائکه می‌داند و در آیه ۷۷ از سوره اسراء میفرماید: أَقِمِ الصَّلاَهَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَی غَسَقِ اللَّیلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًا

درروایات متعددی نسبت به معنی این آیه ذکر شده که نماز صبح مشهود هر دو گروه از ملائکه شب و ملائکه صبح میباشد. در واقع تفاوت اصلی نماز صبح با بقیه نماز ها اینست که اگر بصورت اول وقت خوانده شود هر دو گروه از فرشتگان شاهد اقامه نماز فرد نمازگزار خواهند بود.

اهمیت نماز صبح

نماز صبح نسبت به دیگر نمازهای واجب روزانه، نقش فوق العاده ای در تقویت بُعد معنوی انسان بازی میکند. علاوه بر این بخاطر زمان خواندن آن در هنگامی که تاریکی شب توسط فجر شکافته میشود و در شرایطی که عمده مردم در خواب هستند، از لحاظ ارزش زمانی و تأثیرگذاری آن در استجابت دعاها از جایگاه بخصوصی برخوردار است. به همین دلیل احادیث بسیاری بر خواندن نماز صبح آن هم بصورت اول وقت تاکید بسیاری دارند.

نحوه خواندن نماز صبح

نمازصبح متشکل از دو رکعت میباشد که پس از وضو گرفتن، به ترتیب ذیل میتوان آن را خواند.

• اذان و اقامه: اذان و اقامه جزو مستحبات قبل از شروع نماز میباشد که میتوانید آن را نگویید. البته تاکید بسیاری بر گفتن آن وجود دارد و باعث میشود ثواب نماز بسیار بیشتر شود.
• نیت و تکبیره الاحرام: پس از اذان و اقامه دست هایمان را بالا برده و به موازات گوش ها میرسانیم، سپس نیت کرده و میگوییم ۲ رکعت نماز صبح می خوانم قربه اله الله(میتوان نیت را در دل نیز گفت و لازم نیست حتما به زبان آوریم). بعد تکبیر گفته و با الله اکبر نماز را آغاز میکنیم.
• حمد و سوره: ابتدا سوره حمد را خوانده و پس از آن یک سوره مانند سوره توحید میخوانیم.
• رکوع: سپس به رکوع رفته و میگوییم: سبحان ربی العظیم و بحمده و یا ۳ بار ذکر سبحان الله را میگوییم
• قیام: پس از گفتن ذکر در رکوع ایستاده، الله اکبر گفته و به سجده میرویم و میگوییم: سبحان ربی الاعلی و بحمده
• سپس سر از سجده برداشته الله اکبر گفته و دوباره به سجده میرویم و ذکر سجده را میگوییم.

تاکنون یک رکعت از نماز را تمام کرده ایم. رکعت دوم نیز همین شرایط را در اجرا دارد با تفاوت های زیر

• بعد از خواندن حمد و سوره، میتوانیم دست ها را به سمت آسمان بگیریم در حالت قنوت گرفته و دعای قنوت را بخوانیم.
• بعد از دو سجده به ترتیب تشهد و سلام به جا آورده و نماز را تمام میکنیم.

عواقب قضا شدن نماز

با توجه به اهمیت نمازصبح، عدم توجه به خواندن آن تا قبل از طلوع آفتاب دارای عواقبی خواهد بود که در هم در این دنیا و هم در آخرت گریبان گیر فرد خواهد بود.

مرحوم آیت الله حاج شیخ حسنعلی اصفهانی معروف به آیت الله نخودکی در وصیت نامه خویش به فرزندش مینویسد: اگر انسان ۴۰ روز به ریاضت و عبادت بپردازد اما یک بار نماز صبح از او فوت بشود، نتیجه آن ۴۰ روز عبادت بی ارزش خواهد شد. سپس در ادامه گفته : فرزندم تو را سفارش می کنم که نمازت را اول وقت بخوانی و از نماز شب تا آن جا که می توانی غفلت نکن.

در ادامه بررسی عواقب و بزرگی گناه بی اهمیتی به نماز صبح روایتی از امام صادق (علیه السلام) بسیار جالب توجه است:

مردی به خدمت امام صادق(علیه السلام) رسید و گفت : من مرتکب گناهی شده ام. و امام در پاسخ فرموده اند که: خداوند میبخشد. آن شخص در ادامه گفته است که: گناهی که مرتکب شده ام خیلی بزرگ است. و همچنان امام در پاسخ فرمودند اگر گناهت به اندازه کوه باشد خدا میبخشد. در نهایت فرد عرضه داشته که گناهی که انجام داده ام خیلی بزرگتر است. و امام گناه وی را پرسیده و آن فرد به شرح ماجرا پرداخته است.

پس از اتمام سخن آن شخص امام صادق(علیه السلام) به آن مرد فرمود:خدا می بخشد ، من ترسیدم که نماز صبح را قضا کرده باشی.

در روایتی دیگر از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که، از ایشان پرسیدند که چرا کسانی که در آخر زمان زندگی می کنند رزق و روزی شان کم وتنگ است؟ امام در جواب فرمودند: به این دلیل است که غالبا نمازهایشان قضا میشود.

احادیثی بر عواقب قضا شدن نماز

در ادامه بررسی عواقب قضا شدن نماز صبح، عنوانی به نام « باب فرض الصلاه او ضیعتها» در جلد ششم از کتاب کافی نوشته شده است که به ذکر عواقب ترک وقت نماز پرداخته است ، که در اینجا بر پاره ای از احادیث و روایات اشاره میکنیم.

• در روایتی از ابان بن تغلب از امام صادق(علیه السلام) نقل می شود که: کسی که مراقبت بر اوقات نماز خود نداشته باشد، در روز قیامت خداوند را ملاقات می کند در حالی که عهدی از خداوند بر گردن ندارد، در نتیجه اگر خداوند بخواهد او را عذاب می کند و اگر بخواهد او را مورد غفران الهی قرار می دهد.
• در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) آمده است: اگر نماز در وقت خود ادا شود نماز فرد در حالی که نورانی است ،‌خطاب به وی بیان می دارد که تو مرا حفاظت کردی خدا تو را حافظ باشد اما اگر در غیر وقت نماز خوانده شود نماز خطاب به صاحب خود در حالی که مانند یک ابر تاریکی است بیان می دارد من را ضایع کردی خدا ضایعت کند.
• امام صادق(علیه السلام) فرموده اند: هر گاه فردی به وقت نمازش اهتمام نورزد ، به وسیله شیطان دچار خسران و زیان می شود.
• در حدیث دیگری از امام صادق(علیه السلام) به نقل از پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله) آمده است: شیطان از مومن می ترسد تا وقتی که بر نمازهای پنجگانه اش محافظت کند، اما وقتی با بی پروایی نمازش را ضایع کند، شیطان او را وارد عظائم(گناهان کبیره) می کند .
• پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: این دو گروه از من نیستند، ۱: کسانی که نماز را سبک شمارند ۲: کسانی که شراب و مواد مست کننده می نوشند. سپس در ادامه فرمودند، به خدا قسم این دو گروه بر من وارد نمی شوند، بر حوض کوثر هم وارد نمیشوند.
• در همین رابطه امام باقر(علیه السلام) نیز در روایتی میفرمایند: هنگامی که فردی یک نمازش را به شکل کامل بجا آورد، تمام نماز های دیگر او نیز مورد قبول قرار می گیرد؛ حتی اگر سایر نمازیش تمام نباشد( بطور مثال حضور قلب و یا توجه کافی در نماز نداشته باشد) ولی اگر فردی یک نمازش او از دست برود و فاسد شود( یعنی وقت مناسب برای ادای نماز از بین برود و نماز قضا شود) کل نمازهای آن روز فرد نیز از بین رفته و هیچ چیز از او مورد قبول واقع نمیشود، حتی اگر نافله هم به جای آورد.

روایتی جالب از امام صادق (علیه السلام) از باب نمازصبح

گویند مردى خدمت امام صادق (علیه السلام) رفته و با امام مشورت نموده که مى خواهم سفرى تجارتى به شام داشته باشم و صلاح شما چیست، که بروم یا خیر؟ امام نیز با بینش الهى و علم خود نظری منفی داده و گفتند که به مسافرت نرود.

این مرد به سخن امام گوش نداده و به سفر تجارتی خود رفت و پس از چند ماه سفر به مدینه بازگشت و به خدمت امام صادق( علیه السلام) رسید. و گفت: یابن رسول الله! من به مشورت شما گوش نداده و به مسافرت رفتم و ده هزار دینار طلا ( که پول بسیار زیادی به حساب می آمد) از داد و ستد و معامله سود نمودم. امام صادق (علیه السلام) در پاسخ به آن مرد فرمودند که: من بر سر جواب مشورتم هستم، همانطور که گفتم: نرو.

آن فرد گفت : چرا یابن رسول الله؟ امام فرمود: بخاطر اینکه در این مدت یک بار نماز صبحت قضا شد. تمام آن پول و هر چه پول در دنیاست براى جبران آن نماز از دست رفته در راه خدا بدهى، زیان آن را جبران نمى کند ..

آثار و فضیلت خواندن اول وقت نمازصبح

• پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند : هیچ بنده ای نیست که به اوقات نماز و مواضع خورشید اهتمام ورزد، مگر اینکه آسودگی در هنگام مردن و از بین رفتن غم و اندوه ها و نجات از آتش را برایش ضمانت کنم.
• در روایتی از امام صادق(علیه السّلام) پرسیدند: بهترین وقت نماز صبح کدام است؟ فرمودند: طلوع فجر زیرا خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً «۳۹». یعنی هم فرشتگان شب و و هم فرشتگان روز نماز صبح را می‌بینند و آن را ثبت در نامه اعمال میکنند.

چه کنیم تا بتوانیم برای خواندن نماز صبح از خواب بیدار شویم؟

قطعا بیدار شدن برای نماز صبح ناشی از دو گروه دلیل میباشد، گروه اول دلایل جسمی  و گروه دوم دلایل روحی و معنوی میباشد. در ذیل به موارد و راهکار هایی از هر دو گروه اشاره میکنیم، البته در مورد دلایل معنوی راهکار اصلی حفظ تقوای الهی و دوری از گناهان است، زیرا گناهان مانند زنجیری انسان را در بند کشیده و مانع از رهایی انسان و حرکت به سمت خالق میشوند.

• هر چه قدر معده انسان در هنگام خواب شب سبک تر باشد، به هنگام صبح راحت تر میتوان از خواب بیدار شد، به همین دلیل حداقل بین زمان خوردن شام و خواب بهتر است ۲ ساعت فاصله بیاندازید. در همین باب نیز حضرت موسی(علیه السلام) به پیروان خود گفته: پرخوری نکنید؛ زیرا هر کسی که زیاد بخورد، زیادتر می خوابد وهر کس زیاد بخوابد، کمتر نماز می خواند وهر کس که کمتر نماز بخواند، در زمره غافلان قلمداد می شود.
• بدن انسان نیاز به خواب و استراحت کافی مخصوصا در شب دارد و اگر این خواب به اندازه کافی تامین نشود در طول روز اختلال ایجاد میکند. خوابیدن دیروقت و یا شب بیداری ها در قضا شدن نماز و کسالت روزمره بسیار موثر میباشد. معمولا افرادی که شب را تا دیر وقت بیدارند نمیتوانند به موقع برای نمازصبح بیدار شوند.
• اگر قبل خواب آداب خوابیدن را رعایت کنیم مثلا: با وضو بخوابیم, سوره توحید بخوانیم، صلوات و تسبیحات اربعه بگوییم، تسبیح حضرت زهرا ( سلام الله علیها ) , آیه الکرسی و … علی الخصوص خواندن آیه ی آخر سوره ی کهف( قل انما انا بشر مثلکم ..) و همچنین توسل به امام زمان(علیه السلام) برای محروم نماندن از نماز اول وقت از سری اموری می باشد که خواب مؤمن را هدف دار و احتمال بیدار شدن بموقع را راحتتر میکند. البته گفتن اذکار و مواردی که گفته شد بصورت تمام و کمال اجباری نیست و بسته به حوصله و توان خود هرچقدر که مایل بودید میتوانید بگوید.
• در صورتی که خواب شما سنگین بوده و متوجه زنگ ساعت یا هشدارگوشی نمیشوید میتوانید به یکی از نزدیکان خود سفارش کنید تا شمارا در موعد مقرر بیدار کند
• شاید بصورت یکباره نماز اول وقت برایتان خیلی سخت باشد، میتوانید از زمان ۲۰ یا نیم ساعت مانده به طلوع آفتاب شروع به بیدار شدن کنید و هر روز زمان بیداری خود برای اقامه نماز صبح را ۵ دقیقه به اذان صبح نزدیک تر کنید تا به مرور به نماز اول وقت رسیده و بدن خود را نیز بتوانید عادت دهید.
• ممکن است نتوانید سر برنامه خود مانده و پایبند به تصمیمتان باشید، برای اینکه در این امر ثابت قدم باشید در صورتی که سر موقع برای نماز بیدار نشدید برای خود تنبیه مد نظر بگیرید برای مثال برنامه یا کاری که به آن علاقه دارید را همان روز انجام ندهید و یا تعداد مشخصی ذکر بگویید.
• سعی کنید درباره آثار و پیامد های خواندن نماز سر وقت و قضا شدن آن تفکر کنید و نسبت به این مورد اگاه شوید تا منطق نیز در این امر یاری دهنده شما باشد.
• معمولا شیطان سعی در بزرگ جلوه دادن و بیش از حد سخت نشان دادن بیدار شدن برای نماز است تا شما را از ثواب و فضیلت بیشمار آن محروم کند. با خودتان فکر کنید که آیا واقعا اینقدر سختی دارد یا پس از عادت بدن به بیدار شدن همین سختی اندک نیز از بین میرود؟